Hoe een maritieme mentaliteit de vrije wereld maakte
[Recensie] Volgens de Britse maritiem-historicus Lambert zijn zeestaten alleen zeemogendheden als hun machthebbers hebben gekozen voor de identiteit die daarbij hoort, dat wil zeggen dat ze staatsgeld steken in een vloot die niet alleen wereldwijd kan handeldrijven, maar ook met speciaal toegeruste schepen de handelsschepen onderweg kan beschermen en piraten kan bestrijden. Staten met een maritieme economie dus, die handel en voorspoed boven macht en gebiedsuitbreiding stellen, en zich onderscheiden door een open, religieus liberaal en dynamisch karakter. Zeemogendheden bestrijden soms staten met een vergelijkbare ambitie, wat kan leiden tot zeeoorlogen, zoals de drie Nederlands-Engelse oorlogen in de 17de eeuw. De cultuur van zeemogendheden is ook maritiem, wat zich uit in hun architectuur, schilderkunst en zelfs literatuur. Lambert heeft de geschiedenis van bronstijd tot Brexit doorzocht naar staten die aan zijn criteria voldoen.
Dat doen bijvoorbeeld grootmachten China en de VS niet, al liggen ze aan zee, hebben ze grote rederijen en drijven ze handel via de zee. Hij beredeneert waarom er maar vijf zeemogendheden waren (Athene, Carthago, Venetië, de Republiek der Nederlanden en Engeland), vertelt hun verloop en legt uit hoe iedere zeemogendheid door de voorganger was geïnspireerd en de opvolger ook weer inspireerde.
Soms was een altijd op de zee gerichte staat slechts kort een echte zeemogendheid. Zo lag in Nederland, hoewel het een typische zeestaat was en is, de militaire nadruk tot ca. 1650 op landoorlogen, en was ook de cultuur niet maritiem. Dat veranderde onder het korte bewind van raadpensionaris Johan de Witt van 1650 tot 1672 tijdens het eerste Stadhouderloze Tijdperk. Hij deed precies wat Lambert essentieel vindt om van een zeestaat een zeemogendheid te maken: alles richten op de zeehandel en -oorlogen. Nadat Willem III in 1672 de macht weer had overgenomen, was dat voorbij, en werd Engeland voor lange tijd de volgende zeemogendheid. Aldus Andrew Lambert.
Zijn analytische tocht door de maritieme geschiedenis is fascinerend, maar mist soms ook nuances. Zo lijkt het wat kort door de bocht om de rol van de Republiek als zeemogendheid alleen op het bord van Johan de Witt en Amsterdam te leggen. Wat te denken van de havens en de admiraliteiten in andere gewesten. Het geringe aantal illustraties is zorgvuldig en verhelderend gekozen. Een interessante bijlage licht de cultuur van een zeemogendheid toe, en de minder maritiem onderlegde lezer kan terecht in de begrippenlijst. Lambert geeft een nieuwe en verrassende visie op de rol die de vijf zeemogendheden in de wereldgeschiedenis hebben gespeeld.
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
