Freud revisited
[Recensie] Deze roman gaat, volgens wat de titel aangeeft, over de zus van Freud. Of beter: over een van zijn vele zussen. Adolphine is van het gezin Freud diegene die het minst haar draai in het leven lijkt te vinden. Het succes van haar broer staat in schril contrast met haar ongelukkige leven. Al vanaf haar eerste levensjaren krijgt ze van haar moeder te horen dat ze “beter nooit geboren zou zijn”. Een beter begin van een psychoanalytisch Freuddiaans drama kunnen wij niet bedenken.
Goce Smilevski – een Macedonische schrijver – neemt ons mee naar het Wenen van de negentiende eeuw en eindigt met zijn verhaal in het midden van de twintigste eeuw, tijdens de Tweede Wereldoorlog. Adolphine heeft een problematische band met haar moeder en nauwelijks of geen affiniteit met haar zusters. Alleen met haar broer Sigmund komt ze overeen. Maar hoe ouder ze worden, hoe meer ze uit elkaar groeien. Adolphine zoekt dan maar haar eigen weg, en maakt enkele vrienden tijdens haar tekenlessen. Zo leert ze ook Gustav Klimt en diens zus Clara kennen. Die laatste blijkt, net zoals Adolphine, ook een ongelukkige zus te zijn van een beroemdheid in wording. Adolphine raakt als kind ook bevriend met Reiner, een melancholische jongen met ogen “waarbij het verdriet naar binnen lijkt te druppelen”. Adolphine en Reiner, twee gelijkgestemde sombere zielen, vinden elkaar ook als volwassenen terug. Dat deze allesbehalve makkelijke romance dramatisch eindigt, hoeft de lezer intussen niet meer te verbazen.
Adolphine belandt vervolgens, samen met Clara, in de psychiatrische instelling het Nest. Gaandeweg ontdekken zowel Adolphine als Clara dat ze hier eindelijk zichzelf kunnen zijn. De instelling is de thuis die ze nooit gehad hebben. Toch houdt Adolphine contact met haar broer, die haar regelmatig komt opzoeken. De stijl waarin Smilevski dit alles beschrijft, is zeer ingetogen en neutraal. Nooit zal je de schrijver op een melodramatisch woord of op een lyrische beschrijving kunnen betrappen. Hoewel het verhaal helemaal niet vrolijk is, slaagt Smilevski er toch in om een genuanceerd beeld te geven van de gebeurtenissen. Hier en daar wordt ook uitgeweid naar de psychoanalyse (met enkele citaten van Freud himself), zonder dat dit storend of belerend overkomt.
De centrale vraag van deze roman is echter: was Freud deels verantwoordelijk voor de dood van zijn zussen in de concentratiekampen? Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, regelt hij voor zichzelf en zijn gezin visa om naar Londen af te reizen; voor zijn zussen doet hij niets, ook al heeft hij de mogelijkheid om ook hen te redden. Met enige verbazing lees je hoe Adolphine haar broer uitzwaait als hij vertrekt, in de wetenschap dat ze de oorlog zelf niet zal overleven. Een vreemde kwestie, die je niet meteen loslaat.
De zus van Freud is een bijzonder boek dat psychische en interpersoonlijke problemen niet uit de weg gaat. Bevreemdend en tegelijkertijd verrijkend, een boek dat in het geheugen gegrift blijft.
—
Eerder verschenen op Cutting Edge
