Propaganda door tekenaars
[Recensie] Paul Moeyes, historicus en schrijver van het boek De Zwaardjaren is één van Nederlands grootste specialisten op het gebied van de Eerste Wereldoorlog. Al sinds 1980, toen hij ging studeren in Amsterdam, is hij gefascineerd door de gebeurtenissen in de jaren 1914-1918 en daaromheen. Paul Moeyes is ook een autoriteit op het gebied van ‘beeldlezen’ en dat blijkt wel uit dit boek. Het is vandaag de dag heel normaal om met allerlei computerprogramma’s foto’s te bewerken of te manipuleren. Maar in de jaren van de Eerste Wereldoorlog was dat nog helemaal niet aan de orde. Men kon heel goed fotograferen en derhalve zijn er in WOI ook genoeg foto’s gemaakt.
Maar, zoals gezegd, foto’s manipuleren en op die manier de werkelijkheid een andere draai geven werd in die tijd niet gedaan en als het al gebeurde was het op amateuristische wijze. Foto’s waren echt en gaven de werkelijkheid weer. En daarom stuurde men schilders en tekenaars naar het front die eigenlijk vooraf al te horen kregen wat de regeringen in Engeland, Duitsland en Frankrijk getekend en geschilderd wilden zien. Men was erop uit om het volk een ‘romantische’ oorlog voor te spiegelen. Man tot man gevechten met bajonetten en moedige soldaten die tegenover elkaar in de loopgraven stonden. Daarmee rechtvaardigde men deze oorlog.
Tot ongeveer 1916 mocht men niet laten zien dat er tanks en vlammenwerpers werden gebruikt. En als die al weergegeven werden dan was het natuurlijk de vijand die daar gebruik van maakte. Net als het verschrikkelijke gifgas dat, in tegenstelling tot wat men naar buiten bracht, ook door de Engelsen gebruikt werd.
Het is heel knap en interessant om te lezen hoe Paul Moeyes de tekeningen en schilderijen analyseert en de lezer attent maakt op de details in de meer dan 300 tekeningen en illustraties die het boek rijk is. Genadeloos legt hij de werkelijkheid bloot. Vanaf 1918 werd de werkelijkheid niet meer verborgen en kwamen er meer en meer bewijzen van de gruwelijkheid van deze oorlog in omloop.
Maar ook andere zaken dan oorlogvoeren werden vastgelegd in tekeningen. Want behalve vechten was er ook vrije tijd voor de soldaten en die bracht men nogal eens door in een bordeel. Naar prostituees gaan was een normaal onderdeel van het soldatenbestaan en er werden zelfs speciale bordelen ingericht achter de frontlinie. Alles wat hierop wees werd doodgezwegen in de geïllustreerde pers. Het was niet de bedoeling dat het thuisfront hier lucht van kreeg. De soldaten zelf hadden hun eigen krantjes waarin pikante pin-ups en erotisch getinte illustraties de boventoon voerden.
De Zwaardjaren is geen boek dat je in één adem uitleest. De hoeveelheid informatie is enorm en de illustraties zijn stuk voor stuk het uitgebreid bekijken waard. Paul Moeyes heeft met De Zwaardjaren een heel bijzonder boek geschreven. Een aanrader!
—
Eerder verschenen op Hebban.nl
