Filosofie van het verstoppen
[Recensie] “Napolitaanse cafés hebben bondigheid”, noteert Walter Benjamin. In Moskou serveert men borrelhapjes van gedroogde erwten in zout water. Kamers in kleine Duitse steden zijn onvoorstelbaar zonder vensterbank.
Benjamin is een uiterst sensitieve waarnemer, zo blijkt uit de (veelal korte) schetsen uit de jaren 1920 en 1930 die nu zijn verzameld in Denkbeelden. Benjamin beschrijft zijn impressies van steden, noteert dromen, mijmert over café crème, geeft een korte verhandelingen over het verstoppen van paaseieren. Die notities leiden tot een vreemde leeservaring. De dingen hebben bij Benjamin de hoofdrol. Andere mensen zijn voor hem passanten, figuranten. Ook het woordje ‘ik’ valt nauwelijks. Benjamin lijkt meer geïnteresseerd in zijn waarnemingen dan in wat hij nu eigenlijk ziet – en dat kan zijn proza over al die superconcrete dingen gek genoeg nogal abstract maken. Je voelt isolement.
Hoe kun je filosoferen over ambigue en voorbijgaande indrukken? Dat lijkt het programma van deze Duits-joodse cultuurfilosoof, die in 1892 in een gegoede Berlijnse familie werd geboren en in 1940 zelfmoord pleegde om aan het concentratiekamp te ontsnappen. Hoe ongrijpbaar Benjamin ook is, zijn invloed is blijvend en zelfs groeiende – vermoedelijk omdat hij als een van de eersten probeerde om verandering en fluïditeit serieus te nemen. Dat zijn lastige, verweesde onderwerpen in de westerse filosofie, die vragen om een andere manier van denken en kijken.
Benjamin probeert die te bieden. En dat leidt tot proza waarbij je weifelt of het nu heel mooi is of eigenlijk onbegrijpelijk. Wat te denken van een frase als “uit de beschaduwde lippen van de crypte komt sierwerk van robijn- en goudkleurige bollen gestulpt, waaraan de zwermen pelgrims als vliegen hangen”? Als je de vele bijzinnen wegsnoeit, vind je vaak scherpe aforismen, maar je moet er wel steeds je eigen verhaal bij maken. Dat vergt aandachtig lezen.
Het vertalen van deze geconcentreerde fragmenten moet een hele klus zijn geweest, en ik heb de indruk dat dit goed en precies is gebeurd. Wel is deze uitgave erg sober. Een inleiding die dit werk in het oeuvre van Benjamin plaatst, of in ieder geval een datering van de teksten, zou welkom zijn geweest.
—
Eerder verschenen in de Volkskrant
