Veilige seks
Keurige man, die tandarts Edmond. Zwemt iedere ochtend 24 baantjes zonder te pauzeren in het olympische zwembad in de buurt. Dat helpt tegen de slapeloosheid, heeft de dokter gezegd. Hij draagt scheerwollen truien, blauwe kwaliteitsoverhemden en degelijke schoenen. Van acht tot vijf vult hij kiezen en plaatst hij kronen, zijn –staande – lunch bestaat elke dag uit een glas melk en een banaan. Zegt ‘verdorie’ wanneer hij ‘verdomme’ bedoelt. En rukt zich ’s avonds af bij zijn laptop waar tienermeisjes voor hun webcam hun kleine tietjes – en meer – aan hem laten zien.
Niet zo’n keurige man dus, die Edmond? Was de seks in De Jongs eersteling – Lange dagen– nog van de lievige, verkennende soort, in Dieptevrees is die van een geheel andere orde. Edmond ziet de vrouw uitsluitend als lustobject waarmee hij kan doen wat hij wil. Maar van stomende seks komt het in Dieptevrees in al die 300 pagina’s toch ook niet, voor een echte penetratie deinst Edmond telkens terug, net als voor een duik naar de bodem van het zwembad. Wat dat betreft lijdt hij tot in al zijn vezels aan pathologische dieptevrees. Overigens wordt Edmond ook geplaagd door andere dwangneurotische gedachten; de onrust, rommel en herrie die hij in zijn jeugd meemaakte in het ouderlijk kunstenaarsgezin hebben hem kopschuw gemaakt voor elke verstoring van de regelmaat; reden waarom hij ook al jaren niet meer bij zijn ouders over de vloer komt.
Op een stormachtige avond staat ene Roza op zijn antwoordapparaat. Hij kent geen Roza en heeft absoluut geen zin in ‘gedoe.’ Toch luistert hij haar bericht af. Ze is geslipt met haar fiets en heeft twee voortanden gebroken. Op goed geluk heeft ze een tandarts uit het telefoonboek geprikt. Als ze nog een keer belt, stemt hij erin toe dat ze de volgende morgen even bij hem langskomt, ook al had hij zich vast voorgenomen haar onverwijld naar een collega door te verwijzen. Het maakt hem onrustig, hij doet ineens dingen die hij nooit zou doen door toedoen van iemand die hij helemaal niet kent. Pas na de dagelijkse webcamsessie, dit keer met ‘Michaela’, waarin hij haar alles met haar mag doen –‘alles, alles wat hij maar verlangde’ en een orgasme ‘als een achtbaankarretje dat uit de bocht vloog en ver weg in de lucht verdween,’ herstelt hij zich.
De drieëntwintigjarige Roza gooit zijn aangeharkte wereld ondersteboven. Ze is alles wat hij verafschuwt: slordig met haar afspraken, raar gekleed, haar scheiding zit verkeerd, ze is zowel brutaal als onzeker. Vanaf het eerste contact, als ze liggend in zijn behandelstoel haar gehavende tanden laat zien, heeft hij erotische gedachten over haar. ‘Als ze zouden vrijen, zou hij haar moeten leiden, zeker in het begin.’ Overdag fantaseert hij over Rosa’s leven, ‘s nachts droomt hij van haar. Door haar treffende gelijkenis wordt hij overspoeld door herinneringen aan zijn zusje Eline. Eline, die alles beter kon en wist. Eline, met wie hij een verbond had gesloten. Eline, bij wie hij ’s avonds in bed kroop, ook toen hun ouders het op aanraden van een therapeut beter vonden dat ze apart sliepen. Eline die zo prachtig kon schilderen en een gevierd kunstenares werd. Eline, het eerste meisje dat hij kuste, het eerste meisje dat hij naakt zag. Eline, wiens droomminnaar hij wilde zijn. Eline die dood is.
Er ontstaat een soort liefdesrelatie tussen hem en Roza, maar het gaat moeizaam. Het lijkt wel of ze hem steeds ontglipt. In het familiehuisje aan zee, waar alles na de dood van Eline nog bij het oude is, komen hun lichamen steeds meer nader tot elkaar. Maar van een echt samensmelten is geen sprake. Zijn aanrakingen zijn ruw, bedreigend zelfs. ´Hij trok het overhemd ruw van haar lichaam en duwde haar tegen de matras. Hij omklemde haar hals en zag haar gezicht rood worden.´ Eigenlijk zou hij wel stiekem naar haar willen kijken met een verborgen camera, net als de meisjes die hij ‘s avonds begluurt op zijn laptop. Als hij niet bij haar is, beeldt hij zich in hoe ze de liefde bedrijven, hoe zijn handen als haar handen over zijn lichaam glijden. ‘In zijn dromen zwommen ze gelijk op, zwijgzaam zwevend in hun geheime onderwaterwereld. Tot ze samen in een draaikolk terechtkwamen waarin ze elk gevoel voor richting kwijtraakten.’
Dat is ook het moment waarop de lezer denkt: bestaat die Roza eigenlijk wel of leeft ze alleen in Edmonds fantasiewereld, waarin hij over alles de regie lijkt te hebben. Zo duikt Eline- die al jaren dood is – in letterlijke zin naast hem op in het zwembad, en beleeft hij een virtuele, maar griezelig echte neukpartij met ‘Nadya’, zelfs zonder laptop. Heeft Edmond Roza slechts bedacht om het gat in de tijd te vullen ‘tussen het geluk van de zomer waarin Eline eindexamen had gedaan en de laatste keer dat hij haar had gezien, toen de geruite plaid over haar verkilde lichaam lag?’
Pia de Jong laat het beantwoorden van die –en andere – vragen aan de lezer over. Haar boek wordt bevolkt door een stel kouwe kikkers, die, druk langs elkaar heen levend, alleen op het egoïstisch bevredigen van de eigen lusten uit lijken te zijn. En daar wringt het dan ook in Dieptevrees: het boek mist intensiteit, warmte, mededogen. Alsof Pia de Jong zelf ook een beetje dieptevrees heeft. Ze heeft de belofte van Lange dagen, waarvoor ze enthousiast bejubeld werd als de nieuwe Hermans, maar ten dele waargemaakt. Zeker, ook Dieptevreeskent -net als Lange dagen – bepaald Hermansiaanse stijlbloemen – het selectief openbaren van gedachtespinsels, eenvoudige dialogen, een duidelijk plot, bijna koel-zakelijke zinnen, nergens opgeklopte mooidoenerij . En er duiken zelfs typische Hermans- thema’s op zoals ontsnappen aan de chaos, of fotografie. Maar het ontbreekt het boek aan diepte, ook al gaat het over een neurotische griezel, die het liefst aan veilige seks doet: achter zijn laptop. Zowel voor hem als voor de meisjes is dat misschien ook maar het beste.
