Geroutineerde spanning
Stamppot bereiden, paling fileren, houtbewerken: de vredige landelijke sfeer die Sabine van den Berg weet te scheppen in haar roman Dingen die niet mogen is misleidend. In dit geval is rust bedrieglijk– al snel komt de lezer van dit psychologische verhaal erachter dat er zich binnen de muren van de boerderij ongure zaken afspelen: dingen die niet mogen. Van den Berg weet de spanning goed op te bouwen, maar is deze auteur ook in staat deze door te trekken naar buiten de veilige omgeving van de boerenwoning?
In haar vierde roman schetst Van den Berg, tevens docente aan de schrijversvakschool in Groningen, een op het eerste oog lieflijk gezin. Zowel boerenmoeder Aline als haar dochter Lineke geven in een wisselend perspectief verslag van de broeierige spanning die plots heerst tussen de vier opgevoerde gezinsleden. Haar kordate dochter heeft de passieve Aline nooit echt kunnen peilen, en dat terwijl haar man Arend en Lineke er een speciale relatie op na houden. De normaal zo nurkse boer Arend is haast betoverd door de jeugdigheid van zijn dochter, wat resulteert in een overmatig voortrekken en verwennen. Een band waar Aline jaloers op is: het is lang geleden dat haar man op dezelfde, haast seksuele, manier naar haar keek. Haar jeugdigheid is vergaan – en vader houdt immers van meisjes, niet van vrouwen.
“Als ik een meisje was geweest, dan zou het allemaal anders zijn gegaan,” zegt zoon Steven dan ook. Als fragiele jongen is hij continue op zoek naar zijn vaders bevestiging. Sterk is de scène waarin Steven aan Arend een zelf gevangen paling aanbiedt, zijn vaders lievelings. Vader weigert echter: een paling gevangen door zijn zoon, dat vertrouwt hij niet. In een duidelijke, observerende taal beschrijft Van den Berg de confrontatie tussen vader en zoon. Veel dialogen kent deze roman niet: het geheel is opgebouwd uit beschouwingen. Het gebrek aan dialogen doet de setting recht, de sfeer doet zo nóg grimmiger aan.
‘Het hoofd van Arend blijft gebogen, wel richt hij zijn ogen op vanonder de overhangende wenkbrauwen. (…) Arend lijkt na te denken, kauwt ondertussen langzaam op zijn brood met rookvlees. ‘Eigenhandig een paling vangen lukt jou niet. Laat staan dat je hem kunt roken.’
Alledaagse beklemming
Vaders liefde voor meisjes wordt onaangenaam wanneer de tragedie van het in deze roman beschreven dorp wordt aangehaald: tien jaar geleden is er in de omgeving van het dorp een lustmoord gepleegd op een veertienjarig meisje. De dader is nooit gevonden. De moord kan niet langer buiten de boerderij gehouden worden wanneer dochter Lineke een relatie aangaat met de jongere broer van het slachtoffer. De roman wordt, door dit thrillerachtige element, een web van verdenkingen, aanwijzingen en complottheorieën. Het wisselende perspectief biedt zet de lezer in dit opzicht aan het denken: wie van de observerende vrouwen heeft het, wat de dader van de moord betreft, bij het juiste eind?
De spanningsopbouw zit in de kleine, huiselijke rituelen waaruit het boek is opgebouwd. Het ontbijt wordt gelaten genuttigd, moeder Aline is op haar hoede bij het doen van de was, en tijdens het koken observeert ze haar man vanuit het keukenraam. Deze alledaagse taken veranderen al snel in beklemmende plichten waar de personages niet aan te buiten kunnen.
‘Wat ze doet is orde op zaken stellen, of wist ze de sporen? Ze herneemt zich en gaat door, zoals altijd. Straks moet het weer lijken alsof er niets is gebeurd. Daarom doet ze de afwas.’
Van den Berg wijkt qua enscenering niet erg af van de landelijke en huiselijke setting. In de boerderij kabbelt de spanning voort, maar tot een duidelijke confrontatie tussen de personages komt het niet. Zonde, want de verhaallijn rondom de moord had wijder opgezet kunnen worden. De lustmoord lijkt haast toegevoegd te zijn aan de plot om de familierelaties nóg meer onder spanning te zetten, maar een detective is deze roman niet: ondanks de vele aanwijzingen die Van den Berg laat vallen is het niet aan de lezer een verdachte aan te wijzen. Nee, in deze roman is het taak aan de lezer je te verbazen over hoe goed Van den Berg haar personages lijkt te kennen. Van de verlegen broer Steven tot de stugge Arend: geen moment zijn zij in hun handelen ongeloofwaardig.
Naargeestige tragiek
Met Dingen die niet mogen zet Van den Berg een naargeestig familieportret neer: in een directe en goed volgbare stijl wordt het uiteindelijk haast tragische bestaan van een boerenfamilie geschetst. De personages lijken niet te kunnen ontsnappen aan hun dagelijkse, boerse routine, maar gelukkig is daarin voor de lezer ook genoeg spanning te vinden.
