"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Dit is mijn hof

Dinsdag, 18 oktober, 2016

Geschreven door: Chris De Stoop
Artikel door: Jonas Vandroemme

Weemoed en onmacht in Vlaamse polders

[Recensie] In Ouden Doel, een poldergehucht dat tussen de haven van Antwerpen en de Nederlandse grens zit gepropt, vind je een piepklein museum. In het zogenoemde PolderMAS houdt archeoloog Benjamin Vergauwen met de moed der wanhoop het verleden van de linker Scheldeoever levend. Het museum herbergt een uitgebreide collectie van oude kaarten, prenten, meubelen, landbouwwerktuigen, potten, pannen, kleipijpen en tal van andere spullen uit vervlogen tijden. De nostalgie druipt er van de muren.

Het is op deze plek dat ik Dit Is Mijn Hof, een boek van Knack-journalist Chris De Stoop, op de kop tikte. Tijdens het lezen dacht ik vaak terug aan het museum van Benjamin. De literaire non-fictie van Dit Is Mijn Hof is immers gedrenkt in een gelijkaardig mengsel van nostalgie, verontwaardiging en strijdvaardigheid.

Het verhaal van Chris De Stoop begint met zijn terugkeer naar de traditionele boerderij waar hij opgroeide, in de Wase Zaligempolder. Het ouderlijke huis was leeg komen te staan toen zijn oudere broer, een veehouder met zoogkoeien, in 2011 uit het leven stapte. In dezelfde periode wordt zijn trotse moeder opgenomen in een zorgcentrum in Sint-Niklaas. De Stoop vestigt zich in ‘het hof’ als landbouwer in bijberoep. Om de boerderij en het land te bestieren, om de warmte van toen terug te voelen. En om te schrijven.

De  schrijver zwoegt op de boerderij (“zware lichamelijke arbeid, het was altijd meer iets voor mijn broer dan voor mij”) en haalt herinneringen op aan zijn jeugd. Dit persoonlijke relaas wordt verweven met een breder verhaal: het lot van de vele polderboeren die plaats moeten ruimen voor havenuitbreidingen zoals het Deurganckdok en het Saeftinghedok. Naast deze oprukkende haven en tal van Europese landbouwreguleringen is er echter nog een andere evolutie die de streek in een beklemmende houdgreep heeft.

Het Weer Magazine

Om de verdieping van de Schelde te compenseren, kwamen Nederland en Vlaanderen in 2005 overeen dat 1700 hectare land ‘teruggegeven zou worden aan de natuur’. 1100 hectare daarvan ligt in Vlaanderen. Onder meer de Prosper- en Hedwigepolders moeten daardoor ontpolderd worden. Eeuwenoude landbouwgronden verdwijnen en gloednieuwe natuurgebieden komen ervoor in de plaats, tot grote tevredenheid van organisaties als Natuurpunt. Het is vooral deze ‘nieuwe natuur’ die een gevoelige snaar raakt bij De Stoop. Zoals hij zelf zei in een aflevering van Terzake:

“Het is psychologisch heel moeilijk te aanvaarden voor de bevolking. Als ze moeten wijken voor een dok, dan denken ze: ‘er is niets aan te doen, en misschien kunnen mijn kinderen er later werk vinden.’ Maar als een boer moet wijken voor natuur, dan worden zowel hijzelf als zijn bestaan in vraag gesteld. Hij dacht heel zijn leven dat hij en zijn voorouders in en met de natuur werkten. Dat is net wat hij wil. En dan komt iemand zeggen: ‘dit is geen échte natuur, jij moet oprotten en wij gaan hier voor topnatuur zorgen.’”

Wat is ‘echte natuur’? Naast de zoektocht in zichzelf, is dit de hoofdvraag die De Stoop zich stelt in Dit Is Mijn Hof. Zijn het de kunstmatige eilandjes en broedgebieden die kievitten, tureluurs en kluten moeten lokken? Of zijn het de boeren die al decennialang het land bewerken? Volgens De Stoop gaat het vooral om een verwevenheid van natuur en landbouw. ‘Oude boerennatuur’, zoals hij het zelf noemt. De natuur van zijn jeugd:

“Hoe meer borden er staan, hoe meer de natuur aan fascinatie verliest. Hoeveel onttovering kunnen mens en natuur verdragen? Ik mag er nog naar kijken, ik krijg deskundige informatie, maar ik maak er geen deel meer van uit. De Zaligemkreek was voor mij geen ‘uniek paradijs voor slijmzwammen’, maar een plek waar ik handenvol braambessen plukte, houtturf uit knotwilgen schepte voor mijn moeder en konijnen ving met mijn broer.”

Of zoals de onteigende boer Roger Van Gijsel zich afvraagt: “Wat is de betekenis van een natuurgebied dat geen wortels heeft in het landschap?”

Dit Is Mijn Hof gaat over de ongemeen harde botsing tussen economie, cultuur en natuur die de Wase polders al jarenlang onder hoogspanning zet. Ongetwijfeld kunnen voor elke partij argumenten aangevoerd worden, maar in het boek wordt pijnlijk duidelijk dat tussen het grote geld van de haven en de geoliede lobbymachine van de natuurorganisaties, het de polderboeren zijn die de minst luide stem hebben.

Vanuit een nostalgische terugblik op zijn jeugd en met beide voeten in de zompige poldergrond neemt rasverteller Chris De Stoop voor hen de handschoen op. Het resultaat is een partijdige, maar meeslepende vertelling over een maatschappelijk probleem dat zich in heel Europa voordoet. Maar daarnaast is ook een diep ontroerende en prachtig vertelde persoonlijke geschiedenis.

Eerder verschenen op https://vreemderdanfictie.wordpress.com