Grijs is saai
In interviews, advertenties en recensies is de afgelopen tijd aandacht besteed aan de roman Door mijn schuld van Desanne van Brederode. De kritieken zijn vrij unaniem, het is een lijvig en streng boek met ‘scènes als zweepslagen’(de Volkskrant) en ‘gebeeldhouwde zinnen’ (8Weekly). Alleen een knorrige Arie Storm (Het Parool) moppert over een lelijke stijl en oeverloze uitweidingen. Met deze kennis gewapend ben ik benieuwd wat het boek mij zal brengen.
Over de plot kan ik kort zijn, door alle aandacht voor het boek is waarschijnlijk wel bekend dat die ontleend is aan de Deventer moordzaak. Gunnar de Wit heeft voor een moord jaren in de gevangenis gezeten terwijl hij zelf volhoudt onschuldig te zijn. Ook zijn omgeving gelooft niet dat hij de moord gepleegd heeft:
‘Mijn vrouw dacht echt dat ik geen moord gepleegd had. De overtuiging was voelbaar geweest in al haar aanrakingen, haar bewegingen. Hard, hoekig. Koud. Een rots van misplaatst vertrouwen.’
Dit boek is de bekentenis van Gunnar, hij erkent direct dat hij wel schuldig is, hij heeft zijn vriend Evert Oldenheuvel in een opwelling van woede vermoord. Hij heeft spijt. Zijn ontkenning was schijn en bedoeld om zijn familie te sparen. Het boek is daarom ook geen whodunnit, maar een roman over wroeging.
Gunnar is een doodgewone man, een man van geluk op de vierkante millimeter. Hij heeft zich losgemaakt uit de pretentieuze zelfgenoegzaamheid van het intellectuele, artistieke milieu van zijn ouders. Uit oprechte liefde is hij getrouwd met een volkse vrouw.
‘Noem het een bewuste keuze voor radicale middelmatigheid. Noem het een roeping tot anonimiteit. Noem het onopvallend, maar daarom niet minder hartstochtelijk verzet tegen de onbegrepen buitenstaanders aan de ene en de onbegrepen buitenstaanders aan de andere kant.’
Deze spagaat leidt tot pijnlijke en soms vermakelijke situaties. Zoals elkaar negeren op feestjes of het maken van achterbakse opmerkingen over elkaars leefstijl. Gunnar voelt zich af en toe verheven boven dit gekonkel, maar, en dat is typerend voor zijn fatsoen, hij geneert zich meteen weer voor die verwaandheid. Hij denkt ook aan vreemdgaan, maar is opgelucht als die behoefte snel vervliegt. Met meer van dit soort overwegingen krijgt de lezer een weidse blik in de gedachtewereld van een nette, evenwichtige man.
Ik sluit me aan bij de kritieken die vinden dat het boek lijvig is en veel uitweidingen bevat. Het verhaal is erg lang, met veel zijpaden. Maar een slechte stijl of juist gebeeldhouwde zinnen? Geen van beide. Het verhaal kabbelt, maar verveelt niet en heeft pakkende scènes. Vooral het verhoor van Gunnar is sterk. In een zuiver als dialoog geschreven kat-en-muisspel is hij de rechercheur steeds te slim af. Maar als aan het eind van het verhoor blijkt dat Evert een geheim voor Gunnar had, stort hij in. De lezer leeft met Gunnar mee als hij langzaam tot inzicht komt en beseft welke stommiteit hij begaan heeft door juist die ene echte en trouwe vriend, die zijn spagaat tussen ouders en schoonouders begreep , uit zijn leven te verwijderen.
‘Altijd had ik genoten van Everts nabijheid. Dagen na een ontmoeting teerde ik nog op de energie die hij had opgewekt. Ik had nooit geweten dat iemand ook te dichtbij kon komen.’
Gunnar wacht niets dan ellendige eenzaamheid. Lijkt het. Want die wroeging gaat niet all the way. Hoewel Van Brederode hints opneemt die wijzen op een dramatisch einde, besluit ze het boek met een wending die als kwinkslag leest en geen recht doet aan de opgebouwde spanning.
Soms is het boek ook gewoon slordig. Van Brederode beschrijft de aanslag op de Twin Towers als één vliegtuig dat zich in twee wolkenkrabbers boort. Dat geeft te denken over alle andere details over kookkunst, werkzaamheden in een fabriek, meubelverkoop, enzovoort. De verdraaiing van de feiten kan ook opzet zijn, in fictie is immers veel mogelijk, een schrijver moet de werkelijkheid naar zijn hand zetten, maar dan wel met een goede reden. De slordigheden doen afbreuk aan de geloofwaardigheid van Gunnar – het blijft onduidelijk of Van Brederode dat met opzet heeft gedaan of niet.
Al met al komt de personage van Gunnar niet goed uit de verf, juist door die ruime blik in zijn gedachtewereld. Hij wordt van te veel kanten belicht, hij is te gewoon, te redelijk. Dat levert een kleurloos persoon op. En daarmee mislukt hij als literair personage bij wie juist uitvergroting van een op zich gewone eigenschap het karakter in een roman boeiend maakt. Dat is jammer, want het verhaal is goed geschreven en interessant, zeker door de relatie met de actualiteit.
