Een machteloos manuscript uit Siberië
[Recensie] Nadat Heinrich Gerlach als Duitse officier in de Slag om Stalingrad zwaargewond raakt, belandt hij als krijgsgevangene in de witte hel van Siberië. In het diepste geheim schrijft hij verder aan zijn manuscript over zijn ervaringen. Hij slaagt erin zijn manuscript door meerdere kampen te smokkelen, maar in 1949 krijgt de Russische inlichtingendienst lucht van zijn ooggetuigenverslag en neemt het in beslag. Als Gerlach een jaar later vrijkomt, probeert hij het verloren manuscript vanuit zijn herinneringen onder hypnose te herschrijven. Dat blijkt moeilijker dan gedacht. Het resultaat wordt een bestseller, maar wordt in diepte en zeggingskracht ver overtroffen door het nu teruggevonden oorspronkelijke manuscript.
Het zesde leger van de Duitsers is in 1942 gestationeerd in Stalingrad. De mannen zijn ondanks de barre omstandigheden hoopvol gestemd; het grote sterke Duitsland onder leiding van Hitler is onoverwinnelijk. Ze zien het Kremlin al haast liggen en blaken van zelfvertrouwen. Ze hebben dan ook het volste vertrouwen in hun ‘Führer’.
De Russen zouden met behulp van de geweldige strategie van Hitler snel verslagen moeten zijn, maar in de werkelijkheid loopt het totaal anders. De Russen blijken sterker dan de Duitsers hadden gedacht en ze krijgen te maken met een enorme tegenslag. Terugtrekken blijkt de enige oplossing en dan worden ze ook nog eens omsingeld.
In het omsingelde gebied (Kessel) heerst in het begin nog hoop op een snelle en goede afloop. Plannen voor thuis worden gemaakt en men verheugt zich er op om weer herenigd te worden met hun gezinnen. De situatie wordt alleen steeds penibeler; het eten is schaars en de kou eist veel levens.
Gerlach weet dit op een bijzondere rauwe wijze te beschrijven. In het eerste deel maakt hij voelbaar hoe sterk het Duitse leger zich voelt, ze kunnen de hele wereld en vooral de Russen aan. Dit zelfvertrouwen brokkelt langzaam af wanneer ze ingesloten worden. Deze twijfel en onzekerheid wordt alsmaar versterkt wanneer de bevrijding door het leger uit hun krappe positie uitblijft. Er ontstaat twijfel over het nut en de noodzaak van de oorlog, het geloof in hun leider wankelt. Tot slot is er wanhoop en angst wat de dagen vult.
Chaos
Op een bepaald moment is het pijnlijke besef aanwezig dat ze daar zijn om te sterven, want onder geen enkele voorwaarde wil Hitler overgeven. De hulpeloosheid, angst en nutteloosheid van de oorlog weet Gerlach op zeer verfijnde wijze te beschrijven. Nog nooit heb ik een boek gelezen waarbij de schrijver de heersende chaos zo realistisch en intens voelbaar op papier heeft weten te zetten; alsof je er zelf bij bent. Gerlach weet met zijn boek zelfs compassie voor de Duitse soldaat op te brengen, vooral voor de jongere, wat naïeve soldaten creëer je medeleven.
Doorbraak bij Stalingrad is een vrij dikke pil, sommige stukken lezen wat stroef, want Gerlach maakt veel gebruik van informatie en feiten. Hierdoor wordt je als lezer getrakteerd op een goed én informatief verhaal, verwacht echter geen uitgewerkte personages en een verhaal wat met je gevoel op de loop gaat, want zo’n boek is het niet. Wanneer je eenmaal goed op dreef bent en gewend bent aan de schrijfstijl en opbouw van het verhaal is het een ware aanwinst.
Een (goedkope) pocket editie van dit boek verschijnt in april 2019.
—
Eerder verschenen op Boekenz
