"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Duel met paard

Maandag, 17 februari, 2014

Geschreven door: Pauline Genee
Artikel door: Suzanne van Putten

Duelleren om erkenning

Soms wil je als lezer niet dat een personage wordt ontgoocheld door de waarheid die je als lezer al vermoedt – ook als de ware toedracht in het boek lang onduidelijk blijft. Voor mij was dat het geval bij de noeste werker Von Osten, hoofdpersonage van Pauline Genee’s debuutroman Duel met paard. Hij heeft een vast vertrouwen in het intellect van paarden en ziet de hechte band en goede samenwerking tussen zijn paard Hans en hemzelf als grond voor Hans’ rekenkunsten.

[Zie ook de voorpublicatie op Athenaeum.nl]

Von Osten is een ietwat treurige, maar ook sympathiewekkende man. Dit beeld wordt versterkt door het contrast dat Genee schetst tussen hem en de meer sensatiebeluste Emilio Rendich. Ook met Rendich kun je het als lezer te doen hebben (hij is een mislukte schilder die niet wordt erkend door de mensen die ertoe doen), maar door zijn berekenende aard is hij toch een minder sympathiek karakter. Dankzij een bevriende (en uiterst succesvolle) kunstenaar, Franz, komt Rendich bij een generaal in Berlijn te wonen. Vanuit deze woning  begint Rendich zich steeds meer te mengen in het leven van Hans en Von Osten.

Afhankelijkheid en erkenning

De stroomversnelling rond de bekendheid van het paard Hans wordt in gang gezet door Rendich. Uit eigen ervaring weet hij dat het uitblijven van erkenning – erkenning die hij voor Von Osten wil organiseren – alles te maken kan hebben met het ontberen van de juiste contacten. Von Osten is overigens niet de enige die profiteert van een toenemende bekendheid, ook Rendich pikt daar allerlei graantjes van mee. Rendich noemt eerder in het boek zijn tactiek om ‘volgens de wetten van de geschiedenis te schilderen’. Hij anticipeert op het aanstaand succes van het paard door talloze schilderijen van de schilder en het paard te produceren. Van deze schilderijen verwacht hij dat ze elk moment populair kunnen worden, namelijk wanneer de vaardigheden van het paard wetenschappelijk worden erkend.

Kookboeken Nieuws

Door alle opwinding rond het paard vergeet Rendich de voorwaarde voor zijn verblijf bij de generaal, een portretschildering. Op dit punt wordt zijn karakter complexer: enerzijds lijkt hij een berekenende rakker, anderzijds verliest hij totaal uit het oog hoe hij zijn reputatie mogelijk aan het schaden is. Zijn kwetsbaarheid komt op nog meer punten naar voren. Zo is hij als naïeve dorpeling enorm gefascineerd door de grote stad Berlijn. ‘Hij liet de heerlijke chaos van de stationshal langs zich heen razen, het kwam van overal, ging alle kanten op.’ Rendich is daarnaast ook een onzekere man die Franz wil laten zien wél in staat te zijn een meesterwerk te produceren.

Het boek laat zien dat erkenning altijd afhankelijk is van anderen. Soms zorgt een goede onderlinge samenwerking voor mooie resultaten, zoals bij Von Osten en Hans. Soms gaat dat echter ten koste van anderen, zoals bij een duel –  een motief dat regelmatig terugkomt in het verhaal. Zo mijmert Frau Piehl (Von Ostens hospita) uitgebreid over een herinnering aan een duel uit haar jeugd; ziet Rendich het duel als een teken van een land dat trots is op zichzelf en wordt er in de laatste pagina’s een duel beschreven. Ook Von Ostens samenwerking met Rendich leidt niet tot gemeenschappelijke winst; slechts één van beiden krijgt de roem.

Doelloosheid en zingeving

De tegenstelling tussen een gehaaide Rendich en een integere en hardwerkende Von Osten wordt op den duur ook geproblematiseerd doordat Von Ostens karakter complexer wordt. Het wekt medelijden wanneer Von Osten terugdenkt aan de tijd dat hij onderwijzer was op een dorpsschool, waar hij werd verguisd om zijn vernieuwende lesmethoden. Een verder onuitgewerkt trauma rond de dood van een leerling en het verlangen naar acceptatie van zijn vader vergroot dat gevoel van mededogen. Zo ook met zijn voorkeur voor hard werk, dat hij duidelijk verkiest boven ontspanning: ‘Ontspanning, hij brieste bij de gedachte. (…) Al die moderne onzin, dokter Dietmann had het er laatst ook al over.’ Die ontspanning gunt hij zichzelf niet, omdat hij anders wellicht als ‘miskend genie’ door het leven zal blijven gaan. Op sommige momenten geeft de verteller ons een kijkje in de twijfel van Von Osten, bijvoorbeeld tijdens het volgende ‘gedachtenslippertje’:

‘Opeens verschraalde de smaak van de naderende overwinning op zijn tong. De stilte van de stal suisde hard in zijn oren. Een ijzige kou trok van zijn nek langs zijn rug. Vanaf dat moment zou alles zinloos zijn. Leegte zou overblijven, stilte, en eenzaamheid. Paard, sommen, stal – zinloos als de dood. De binnenplaats leek opeens harder te zwijgen dan ooit. Wat zou er nog zijn om te leven? (…) Maar dit waren idiote gedachten. Waar hij het allemaal voor deed was toch duidelijk: omwille van de waarheid natuurlijk.’

Naast complexe personages weet Genee ook mooie zinnen voort te brengen, zoals bovenstaand citaat laat zien. Het verhaal is meer dan een historisch verslag van een waargebeurd verhaal, bijvoorbeeld door de thematisering van erkenning en respect. De kunstproductie van Franz en

‘Rendichs reflectie daarop thematiseren daarnaast de waarde en de waardering van kunst. Rendich: “Dit beestachtige, dit fatale… Wat was er met Franz gebeurd? En waarom was hij zo succesvol met deze afbeeldingen van een soort rauwe oerwereld in voorhistorische staat? Was hij soms simpelweg… commercieel?”’

Ook het thema onderzoek speelt een centrale rol in het verhaal. Heel duidelijk als het gaat om de waarheid rond het paard Hans en, minder voor de hand liggend, ook in de schilderkunst.

‘“Een schilderij wordt begonnen om iets te onderzoeken: een artistiek probleem, een pose, een compositie of een sociale kwestie… (….) Gaandeweg, als het onderzoek vordert, boeit vooral de kennis zelf. Dan is het voltooien van het kunstwerk niet meer zo interessant.”’

Het verhaal is groter dan alleen de geschiedenis rond Von Osten en zijn paard.


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.