Angolese verwarring in een kluwen van verhalen
[Recensie] Vlak voordat Angola eind 1975 onafhankelijk werd, metselde Ludovia Fernandes Mano de toegangsdeur dicht van haar flat in de hoofdstad Luanda. De angst om wat er na de machtsomwenteling kon gebeuren zat er bij haar goed in, en niet ten onrechte. Achtentwintig jaar lang bleef ze onopgemerkt leven van de voorraden die anderen bij hun vlucht uit het land hadden achtergelaten. Na haar bevrijding stierf ze in 2010, 85 jaar oud.
Met die vermeldingen begint de roman Een algemene theorie van het vergeten van de Angolese schrijver José Eduardo Agualusa, die er een fictief verhaal omheen bedacht. Dat is althans wat hij zelf in zijn ‘opmerking vooraf’ verklaart. Hoe echt het grondgegeven en hoe fictief het verhaal in werkelijkheid zijn, valt voor de lezer niet uit te maken.
Het doet ook niet ter zake. In zijn voor de Man Booker International Prize genomineerde roman weeft Agualusa rond het ingemuurde bestaan van ‘Ludo’ een complex web aan vertellingen waarin de lezer gemakkelijk het spoor bijster raakt.
Tenslotte blijken ze allemaal op een knappe manier in elkaar te passen. Mafiose Portugese ex-militairen, straatboefjes, charmezangers, voormalige rebellen, folteraars en oorlogswezen spelen stuk voor stuk hun rol in de turbulente Angolese geschiedenis van de afgelopen halve eeuw. En daar is het Agualusa uiteindelijk om te doen.
Net als in zijn voorgaande romans (vier werden er eerder al in het Nederlands vertaald) probeert Agualusa in Een algemene theorie van het vergeten de Angolese realiteit op het netvlies te krijgen en tegelijk weer in verwarring te brengen. In één verhaal is de contradictoire verscheidenheid aan culturen, herinneringen en als waar gepresenteerde geschiedenissen niet samen te vatten. Voor diepe psychologische zielspeilingen leent die werkelijkheid zich ook al niet. Agualusa is een verteller in de volkse traditie van het en toen… en toen. Met simpele zinnen en krachtige scènes jaagt hij zijn verhaal voort.
Het literaire vernuft zit in bijna alle romans van Agualusa in de opbouw en verwikkeling ervan. Dat is even wennen: Een algemene theorie van het vergeten presenteert zich aanvankelijk als een los uitgestrooide kluwen van verhalen en verhaaltjes. Maar dóórlezen loont. Gaandeweg toont zich de vaste schrijvershand die alles zorgvuldig heeft geregisseerd.
Zo dwingt Agualusa de lezer er gaandeweg toe zijn hang naar overzicht minstens tijdelijk op te geven. Ook die blijkt in de verwarrende Angolese werkelijkheid niet altijd de beste gids.
—
Eerder verschenen op NRC.nl
