Angst doet rare dingen met een mens
[Recensie] Een 9- voor deze indringende, enge maar ook ontroerende verhalenbundel, die raakt aan in elk geval voor mij herkenbare gevoelens. Angst doet namelijk rare dingen met een mens. Het is maar een klein voorbeeld, maar een tijdje geleden was de steunbalk bovenin mijn grootste aquarium losgeschoten en ik had gezien dat daardoor de voorruit een beetje bol kwam te staan. Nu is een lekkage altijd een van mijn grote angsten geweest (240 liter over de vloer, wat een ravage). Ik zag nog geen water druppelen, maar ik was wel bezorgd. Als ik een tik hoorde (van de verwarming bijvoorbeeld) dacht ik al dat de bak lek was. Dan ging ik kijken en was er niks aan de hand. Ik had in die periode last van hyperventilatie en lag soms zwetend en zwaar ademend in bed. Tijdens een van die periodes dacht ik dat ik een tik hoorde vanuit de woonkamer, het geluid van de ruit die het begaf. Ik wist het echt zeker. Dus ik stond op om te kijken. Niks aan de hand. Ik ging weer liggen, maar een paar minuten later wist ik weer zeker dat er iets aan de hand moest zijn. Dus ik ging weer kijken. Opnieuw niks. Maar ik kon het niet geloven. Dus ik keek weer in de woonkamer. Wat ik me later realiseerde, was dat ik oordopjes in had. Het geluid dat ik dacht te horen, kon ik niet eens horen. De angst had een auditieve hallucinatie veroorzaakt.
Aan dit voorval moest ik denken bij het boek van Anthonie. En ik moest denken aan mijn ervaringen met pesters, vooral de jongens op een christelijk zomerkamp die me achterna zaten met een emmer water tot diep in de bosjes, waar ik viel en onder een wespennest terecht kwam. Het pesten heeft ook diepe sporen achter gelaten. Gelukkig heb ik niet hetzelfde meegemaakt als de auteur, die zijn ervaring met zinloos geweld beschrijft in het gevoelige, prachtige voorwoord. Hij schrijft daar dat een angstige ervaring op een bepaald moment overgaat in trauma, waardoor de manier waarop je de wereld ziet verandert, je waarneming vervormt. En dat beschrijft hij prachtig in de verhalen die volgen. Het gevoel opgejaagd te worden, het gevoel iets te zien of te horen dat er misschien niet is, de zekerheid dat het onheil je gaat treffen. Er staan ook wat klassiekere horrorverhalen in deze bundel. Die vond ik niet altijd de sterkste, zoals die over een vampier. Het zombieverhaal was goed geschreven en beklemmend, hoewel dat niet per se door het zombie-element kwam. De verhalen Moordplekken en Familiegeheimen vond ik een klein beetje voorspelbaar, hoewel het einde elke keer wel klopte. Misschien dat ik omdat ik zelf schrijver ben en dus steeds nadenk over plotwendingen hierin benadeeld ben en dat andere lezers wat meer verrast worden. Het engst zijn de verhalen over de meisjes met de rode mantels, een briljant concept van Anthonie. In Dossier Patient ‘Z’ geeft Anthonie een nare draai aan het sprookje van Roodkapje, terwijl hij tegelijk eng realistisch een psychose beschrijft en de psychiatrische zorg daaromheen. Ik heb in mijn nabije omgeving meegemaakt dat iemand een psychose had en dit beschreef die situatie heel goed. En met empathie. Het is duidelijk dat de auteur zelf teveel ervaring heeft met de onbetrouwbaarheid van zijn zintuigen en de gevolgen van extreme angst om mensen met deze ziekte weg te zetten als belachelijk of gek. Immers, voor henzelf is wat ze zien of ervaren volledig echt – zoals de krak van mijn aquarium die nacht voor mij ook volledig echt klonk.
Ik vind dat Anthonie goed kan schrijven, meeslepend. Goede afwisseling in zinslengte, zinsopbouw en woordkeuze, zodat het nooit saai werd. Hij weet mooie beschrijvingen te geven. “Hij leek wel een eierschaal. Een eierschaal, maar tegelijkertijd ook weer niet. Meer een dunne laag kraakbeen met daaronder een ballon van bloed.” Vooral heeft Anthonie veel oog voor het innerlijk leven van zijn karakters. Soms vond ik het wel wat ‘overschreven’ – dan werden de gedachten van de hoofdpersonen wat teveel literair om voor mij geloofwaardig te zijn. Daardoor werd het soms wat gemaakt. Dat was echter slechts in een paar verhalen het geval. Opvallend waren twee verhalen die refereerden aan natuurwetenschap en kosmologie, en tegelijk daaraan een spirituele werkelijkheid koppelden. Dat vond ik mooi gedaan, vooral in het tweede, dat de bundel afsluit met een kwinkslag van hoop. Die was wel welkom na zoveel verhalen over angst en dreigende waanzin. Toch had ik hier niet het gevoel dat de verhalen teveel op elkaar leken, zoals ik dat had in In het kille ochtendlicht. Er zijn natuurlijk veel situaties die angst kunnen oproepen en je het gevoel van machteloosheid geven, het leven uit je zuigen als het ware. En die het hoofd te bieden kan je soms je rationele denken kosten.
Ik ben een beetje een pietlut, maar ik vind het jammer dat er geen betere eindredactie is geweest op dit boek. De foutjes haalden me er soms wel uit. Ontbrekende woorden, de/het-fouten (‘de hoofd’), foutieve werkwoordsvormen (“hij … voelde de moed in zijn schoenen zonk.”) – een goede corrector had die moeten zien. Er waren ook een paar fouten die misschien er het gevolg van zijn dat de auteur een deel van zijn jeugd in de Verenigde Staten heeft doorgebracht. Daardoor kwam het wellicht dat sommige woorden verkeerd waren gekozen (‘contouren’ in plaats van ‘contreien’, ‘onlosmakend’ in plaats van ‘onlosmakelijk’). Ook klopte een paar keer de zinsvolgorde niet (“zoals ik inmiddels wel vaker op mijn achtendertigste had ervaren” suggereert bijvoorbeeld dat al zijn ervaringen op zijn achtendertigste waren geweest). Deze dingen maakten dat de tekst voor mij toch niet altijd helemaal soepel las. Ik kan me voorstellen dat er lezers zijn die in dit opzicht minder kritisch zijn dan ik. Die mogen wat mij betreft gerust mijn score lezen als een 9+ en dus vijf sterren.
Ik wil dit boek van harte aanbevelen, bij de liefhebbers, maar ook bij mensen die nog niet zoveel ervaring hebben met horror. Dit is niet ‘goor’ of heel bloederig, maar bevat een meer psychologische gruwel die onder je huid gaat zitten en confronteert je tegelijk met het effect van angst en de gevolgen van trauma. Het kan dus ook je empathie versterken, mocht je je daarvoor openstellen. Het zijn geen oppervlakkige verhalen, maar werk van iemand die niet alleen belezen en onderlegd is, maar ook diep in zichzelf heeft gekeken en niet is teruggeschrokken voor de duisterdere beelden die hij daarbij zag. Een flinke pil, maar een die je bij de keel grijpt en niet loslaat. Ik ben zelf erg nieuwsgierig geworden naar Zwarte Muren, en ga die zeker ook op mijn ’te lezen’-lijstje zetten.
—
Eerder verschenen op Hebban
