"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Een film met Sofia

Dinsdag, 21 september, 2021

Geschreven door: Herman Koch
Artikel door: Alek Dabrowski

Gekanker op de laffe filmmakers

[Recensie] Een nieuw boek van Herman Koch verkoopt altijd goed. Een film met Sophia kwam op de eerste plaats van de bestseller top 60. Toch neemt de aandacht in de media bij ieder nieuw boek af. Misschien dat hij zelf niet meer zo zit te wachten op interviews en televisieoptredens. Hij wordt ouder en zijn enthousiasme voor media-aandacht neemt af. Zowel in de roman als in een recent radio-interview komt het onderwerp ouder worden en nieuwsgierigheid voorbij. Alom wordt beweerd dat je zo jong bent als je je voelt, wanneer je maar nieuwsgierig blijft. Dit is een mythe. Koch geeft zelf toe dat de nieuwsgierigheid bij hem aan het afnemen is. Hij was onlangs zelfs opgelucht dat een buitenlands uitstapje niet doorging. Zijn wereld wordt met het ouder worden kleiner en hij is er niet bedroefd om.

Stanley Forbes is een oudere filmmaker, die Nederland lang geleden is ontvlucht. In de VS was hij succesvol, maar in zijn vaderland werd neergekeken op dit Hollywood-succes. Hij is de laatste tijd regelmatig terug in Nederland. Een paar jaar geleden maakte hij een geslaagde oorlogsfilm, geproduceerd door zijn vaste producer David Rottenberg, een eersteklas oplichter. De personages in het boek doen sterk denken aan bekende filmmakers en schrijvers, maar zij zijn het net niet. Natuurlijk denk je bij Stanley meteen aan Paul Verhoeven, maar Koch heeft vooral de buitenkant van zijn persoon geleend voor deze roman. Zijn denkwereld is gevormd door Koch zelf. Leuk is dat er ook een oudere schrijver in het verhaal voorkomt, waarin je met gemak een schrijver uit de generatie Koch kunt herkennen. Dit spelen met net niet bestaande personen is een sterke kant in het werk van Koch. De kritiek die zijn personages leveren op de filmwereld, de literaire wereld of op Nederland als land, wordt hierdoor reëler en minder vrijblijvend.

Het verhaal van Sophia, dat geheel wordt verteld vanuit het perspectief van Stanley, begint op oudejaarsdag, Hij is uitgenodigd voor een etentje en probeert hier onderuit te komen. Hij kijkt terug op zijn leven en denkt met name aan zijn laatste film die een week eerder in première ging. Sophia is de zeventienjarige dochter van een bevriend echtpaar. Hij is schrijver, zij toneelacteur. Stanley ontdekte Sophia een jaar geleden en bood haar onmiddellijk aan om in zijn nieuwe film te spelen, een film die feitelijk nog niet eens in zijn hoofd bestond. Hij zag meteen het natuurtalent bij het jonge meisje. Of was hij gewoon direct verliefd op haar? In de terugblikken vertelt hij hoe de film tot stand is gekomen, hoe de populaire acteur Michael Bender een rol krijgt in de film en hoe hij een grootvaderachtige rol aanneemt richting Sophia. Tussendoor staat het boek vol met rancuneuze bespiegelingen over de filmwereld. Aan het begin van het verhaal wordt zijn gedachtestroom onderbroken door iemand die de trap af komt lopen. Het is Sophia die bij hem heeft geslapen. Door zo’n explosief begin heeft de lezer meteen een beeld van de regisseur. Ik moest direct denken aan Harvey Weinstein.

Je weet van Koch dat slechte karakters nooit ontbreken in zijn romans. Maar ook is hij in staat om de lezer op het verkeerde been te zetten. Een film met Sophia zit knap in elkaar. Ik voelde wel spanning, maar was niet onder de indruk van de ontknoping van het verhaal. Erg leuk is daarentegen zijn gekanker op de laffe filmmakers, die zichzelf censureren om maar in aanmerking te komen voor subsidie. Een zwarte bankovervaller in een manuscript is te stigmatiserend, die moet eruit. De filmmaker zal het advies graag opvolgen. Hij wil die film toch maken. De kritiek op het massatoerisme is misschien niet heel origineel, maar wel goed omschreven. Interessant is zijn blik op iconische bouwwerken. De Sagrada Familia in Barcelona of het Opera House in Sidney zijn alleen op afstand herkenbaar. Van dichtbij is er nauwelijks een foto van te maken. Het beeld dat een fotograaf of filmmaker ervan maakt is de werkelijkheid geworden. Tussendoor noemt hij de grootste revolutie in de fotografie dat wij tegenwoordig vooral onszelf op de voorgrond plaatsen.

Mooi is dat deze gedachten passen bij zijn werk als filmmaker. In het verhaal wordt – niet alleen op de filmset en in de monteerkamer – voortdurend in- en uitgezoomd. Het gaat in het verhaal, en in de film die hij met Sophia maakt, om details vastleggen, iets groot in beeld brengen of juist het belangrijkste weglaten. Koch weet dit soort technische zaken heel precies in het lopende verhaal te mengen. De schrijfstijl en de beelden die hij gebruikt zijn aangepast aan het beroep van de hoofdpersoon. Naar het einde toe zie je de filmregisseur zelf meer en meer verdwijnen. Hij had ons al verteld dat zijn belangstelling voor veel zaken is afgenomen. Muziek bijvoorbeeld. Hij luisterde naar muziek die hij als dertienjarige goed vond, maar zijn interesse in muziek is inmiddels in de berging verdwenen. Hij luistert niet meer en binnenkort zal zijn interesse in het leven zelf afnemen.

Ik ontdekte dat ik de meeste boeken van Herman Koch niet heb gelezen maar geluisterd. Zo ook Een film met Sophia. De roman wordt voorgelezen door Oscar Siegelaar. Hij heeft een fijne stem en heeft waarschijnlijk goed geluisterd naar hoe Herman Koch zelf zijn werk voorleest.

Eerder verschenen op Uitgelezen Boeken

Boekenkrant

Boeken van deze Auteur:

Eindelijk oorlog

Eten met Emma

Het diner

Auteur:
Herman Koch
Categorie(ën):
Literatuur