"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Een handvol sneeuw

Vrijdag, 24 december, 2021

Geschreven door: Jenny Erpenbeck
Artikel door: Nathalie Brouwers

Een complexe en lyrische tour de force over willekeur en toeval

[Recensie] Na Radetzkymars, is de eerste setting waarin de baby van een joodse moeder en een katholieke vader al snel sterft. Maar wat als… de moeder of de vader ’s nachts het raam had opengerukt, een handvol sneeuw van de vensterbank gegrist en onder het hemd van het kind gestopt, dan was het meisje misschien opeens weer gaan ademen. Hoe zou haar leven dan zijn verlopen?

In vijf delen probeert Jenny Erpenbeck te beschrijven hoe het leven van dit meisje/deze vrouw er had kunnen uitzien als er zich willekeurige andere voorvallen hadden voorgedaan doorheen een groot stuk wereldgeschiedenis. Zo neemt Erpenbeck je mee van Galicië via Wenen in de vroege 20ste eeuw naar het door communisme doordrongen Moskou tot in het Berlijn van voor en nà de val van de Muur. Zo wordt deze roman gekaderd in de ganse 20ste eeuw in dit centraal-oostelijke deel van Europa.

De chronologische draad doorheen het leven van het grotendeels anoniem gehouden ‘maidele’ wordt telkens onderbroken bij een vroegtijdige dood, maar afgewisseld door een aantal intermezzo’s waarin het toeval wordt onderzocht en een andere weg wordt ingeslagen waardoor het personage dan verder leeft, ook aangehouden in de volgende delen. Dat geeft toch een bepaalde houvast aan het verhaal. Van jong meisje groeit het personage op tot oudere vrouw, waarbij je je als lezer kan afvragen of dit leven vol grote geschiedenissen werkelijk door een onheldhaftige natuurlijke dood in een rusthuis zou moeten eindigen. In de laatste twee delen laat ze een zoon na, die voelt dat hij verhalen in zich draagt van zijn verleden die hij niet kent:

“Frei ist er, doppelt frei, in seinem Innern trägt er als ein groẞes schwarzes Land all die Geschichten, die seine Mutter ihm nicht erzählt oder verschwiegen hat, mit sich herum, trägt vielleicht sogar diejenigen Geschichten, die nicht einmal seine Mutter wusste oder in Erfahrung gebracht hat, mit sich herum, kann sie nicht loswerden, aber sie auch niet verlieren, weil er sie gar nicht kennt, weil all das in ihm gegraben ist, weil er mit Innenraümen, die ihm nicht gehören, schon aus seiner Mutter geschlüpfft ist und sein eigenes Inneres nicht anschauen kann.”

Vertaald:

“Hij is vrij, dubbel vrij, in zijn eigen binnenste draagt hij als een groot, zwart land alle verhalen met zich mee die zijn moeder hem niet verteld of verzwegen heeft, hij draagt misschien zelfs de verhalen met zich mee die zijn moeder niet eens wist of heeft kunnen achterhalen, hij kan ze niet van zich afzetten, maar ook niet verliezen, omdat hij ze niet kent, omdat dat alles in hem begraven is, omdat hij uit zijn moeder is gekropen met binnenruimtes die niet van hem zijn en hij zijn eigen binnenste niet kan bekijken.”

Heaven

Ook zijn die laatste delen onmisbaar om de draden van haar levensloop aan elkaar te weven, haar leven te kunnen overschouwen. De mannen rondom haar waren altijd afwezig, de verschillende vrouwen die de lezer heeft leren kennen, zetten lijf en leden in een overlevingsstrijd in voor zichzelf en hun kroost, het is een fragmentair maar erg compleet verhaal. De lyrische schrijfstijl en de complexe opbouw maken dit tot een bijzonder rijk maar ook zwaar boek, zeker als je het dan nog eens in het Duits leest. Er zit veel verdriet maar ook schoonheid in en aan het einde een grote ontroering die qua sentimentaliteit wat in contrast staat met de andere delen en een zekere lotsbeschikking en gelatenheid in zich dragen.

Dit is een boek waarover ik meer dan drie weken deed, gelukkig niet aan één stuk door. Wie weet toch de moeite waard om het nog eens in het Nederlands te lezen voor een groter begrip. Elly Schippers stond in voor de vertaling die ik niet kan beoordelen, maar in de Nederlandse titel komt alvast een van de motieven terug van het boek, in plaats van de Duitse uitdrukking die vertaald maar de helft van de betekenis zou kunnen omvatten.

*Van deze ‘Ostjuden’ emigreerden er ongeveer tweehonderdduizend nà WOI naar de VS, diegenen die achterbleven, trokken naar Berlijn en Wenen en werden toen WOII uitbrak, naar de concentratiekampen gedeporteerd. 

Eerder gepubliceerd op Villa Nathalie – Over Lezen

Boeken van deze Auteur: