De zoektocht naar kennis
[Recensie] Het is misschien wel hét wonder van de evolutie: dat ze een wezen heeft voortgebracht dat in hoge mate in staat is om stap voor stap, via ’trial and error’, te gaan begrijpen, wat de evolutie heeft mogelijk gemaakt, hoe ze verlopen is en hoe ze samenhangt met alles wat er is: het onmetelijk grote en het onvoorstelbaar kleine, met het heelal en de atomen. Hoe nietig de mens ook is in het licht van het kosmische gebeuren, hij is er ook boven verheven omdat hij, ook al is het wellicht maar ten dele, dit gebeuren kan doorgronden. Pas met de ontwikkeling van de moderne wetenschap sinds de 18de eeuw heeft dit vermogen een grote vlucht genomen. Sindsdien is niets meer veilig voor de zoektocht naar kennis en wordt alles voor de mens onderwerp van systematisch onderzoek: de planeet waarop hij leeft, de oneindige ruimte die hem omringt, al het levende en niet-levende én bovenal de mens zelf, dát hij bestaat en dat hij zó bestaat.
In Een kleine geschiedenis van bijna alles doet Bill Bryson verslag van deze zoektocht, die uiteindelijk het antwoord wil vinden op de vraag der vragen: waar komt alles vandaan? Zelf vroeger geplaagd door de saaiheid en ontoegankelijkheid van wetenschappelijke leerboeken nam de auteur zich voor de belangrijkste wetenschappelijke inzichten op een aansprekende manier voor een breed lezerspubliek over het voetlicht brengen.
“Het idee was de wonderen en de werken van de wetenschap te begrijpen en te waarderen, me erover te verbazen, er zelfs van te genieten, op een niveau dat niet te technisch of veeleisend is, maar ook niet al te oppervlakkig.”
Het idee is met glans verwezenlijkt. Staand op de schouders van de grote wetenschappers – astrologen, geologen en biologen, scheikundigen en natuurkundigen, paleontologen en botanisten – geeft de ‘leek’ Bryson een schitterend en vaak verbijsterend overzicht van de voortschrijdende kennis van de oorsprong, ontwikkeling, rijkdom, bedreiging en voortbestaan van het leven. De oerknal, de ouderdom van de aarde, de diversiteit van soorten, de ontdekking van het DNA, de reconstructie van de voorgeschiedenis van de homo sapiens, elk onderwerp en de vragen die het oproept, laat Bryson op een zowel begrijpelijke als spannende manier tot hun recht komen.
Formules, mathematische afleidingen en empirische bewijsvoering laat hij daarbij voor wat ze zijn. In plaats daarvan besteedt Bryson alle aandacht aan de wetenschappers zelf. Hij benadert de wetenschapsgeschiedenis als een geschiedenis van mensen, als het resultaat van belangeloze nieuwsgierigheid, geniale eigenzinnigheid, niet-aflatende toewijding, collegiale jaloezie of generositeit en hunkeren naar erkenning. Dat levert prachtige verhalen op, al moet gezegd dat door deze menselijke benadering soms te veel de aandacht wordt afgeleid van de zaak zelf, het wetenschappelijke vraagstuk en zijn oplossing.
Verwondering vormt de basis en de motor van al die moeilijke natuurwetenschap. En van dit boek. Wie het gelezen heeft zal mogelijk nooit meer met dezelfde neutraal-onverschillige blik naar de hemel, de aarde en zichzelf kijken: hoe zou ik het beter aan kunnen prijzen?
—
Eerder verschenen in Intermediair
