Prachtige Parijse foto’s van Ed van der Elsken
[Recensie] Gare du Nord van Eric Min en mijn interesse was meteen gewekt. Ik zal voor deze bespreking dan ook teksten en citaten uit dit boek gebruiken.
Ed van der Elsken komt in de zomer van 1950 aan in Parijs en weet nog niet zo goed wat hij met zijn leven wil beginnen;
“Ik slaap op de Seinekade bij de clochards. Als ik de eerste keer ontwaak onder de Pont Neuf, blijkt in mijn rugzak de stokvis, die mijn moeder me de vorige dag in Amsterdam had meegegeven – ‘Hier jong, dan heb je tenminste wat te eten de eerste dagen, dit bederft niet’ – door de ratten te zijn aangevreten.”
Maar hij heeft een Rolleicord camera bij zich en hij vindt aansluiting bij een internationaal gezelschap van bohémiens, die elke nacht in de cafés van Saint-Germain-des-Prés existentialistisch zitten te wezen. Van dat gezelschap schiet hij duizenden foto’s en daaruit stelt hij een beeldroman samen. Dat is dit fotoboek.
Bijna alle foto’s zijn in de avondschemering of ’s nachts gemaakt, een flitsapparaat heeft hij nog niet. Zolang hij met de Rolleicamera werkt moet hij veel wachten en keuzes maken, want iedere foto moet raak zijn. Pas later met een Leica camera kan hij zich veroorloven om een rolletje of zelfs twee aan een scène te besteden.
Van der Elsken maakt op die manier pure en grofkorrelige foto’s vol sfeer. Hij is vakman en deinst er niet voor terug om soms regieaanwijzingen te geven of een scène over te laten doen, maar het levert prachtige beelden op. Verwacht geen mooie plaatjes van gezellige bar-bistro’s, het zijn vaak close-ups, soms hele filmstrips en allemaal in zwart/wit. De meeste (en beste) beelden zijn allemaal in het moment van de actie ontstaan. Vaak weten de mensen niet eens meer dat Van der Elsken aanwezig is;
“Een getuige herinnert zich dat ‘die vreemde blonde buitenlander’ opging in het decor, en afdrukte wanneer iedereen hem vergeten was.”
Een liefdesgeschiedenis in Saint-Germain-des-Près is niet alleen een fotoboek, Van der Elsken heeft er een beeldroman van gemaakt. Het is een raamvertelling met terugkerende personages en nevenintriges. Het zijn nachtbrakers, zwervers en andere lotgenoten die hij portretteert en waar hij een verhaal bij verzint. Hoofdpersoon is de Australische kunstenares (en Van der Elskens deeltijdse muze) Vali Myers. In de beeldroman heet ze Ann, een opvallende verschijning met een wilde rode haardos en donkere, met kohl omrande ogen, die in de jazzclubs voor wat geld haar danskunsten laat zien.
De verteller in de beeldroman is een Mexicaanse jongen die altijd om Ann heen hangt. Of hij haar krijgt, leest en bekijkt u dat zelf maar. Het is een verhaal van niets maar daar gaat het in dit boek niet om. Het is een prima kapstok om ons aan de hand van prachtige foto’s door een nacht heen te loodsen aan de Rive Gauche, van de Eden – in werkelijkheid café Le Mabillon op de hoek van Boulevard Saint-Germain en de Rue de Buci – naar de Mau Mau, het (vandaag verdwenen) kroegje Chez Moineau in de Rue du Four.
De teksten van het beeldverhaal doen er dus niet zo heel veel toe, maar als Ann, alias Vali Myers, gecomplimenteerd wordt met haar danskunsten, omdat ze danst ‘als een Afrikaanse negerin’, laat haar antwoord weinig aan de verbeelding over;
“Ik zou een kind van een neger willen hebben. Negers bewegen zich zo sierlijk. Ze zijn zo zachtmoedig. Ze zijn zo rustig […] Ik slaap ook veel met negers. Ik heb er nu een, die heeft zo’n grote hand, dat ik er mijn hoofd in leg als ik ga slapen.”
Overigens was Parijs maar het beginpunt van het roerige leven van Vali Myers, u kunt er hier meer over lezen en op Youtube is zij ook te vinden.
Ik vind het een prachtig boek. Ongekunstelde, ruwe foto’s. Van mensen vooral, maar de foto die mij het meest trof is de foto van een muur. Een gevangenismuur. Het boek is lang niet te koop geweest en je vindt nog steeds sites waar je grof geld moet betalen als het boek weer verkrijgbaar is, maar gelukkig is deze heruitgave weer beschikbaar en beter betaalbaar. Het is de moeite waard.
—
Eerder verschenen op Quis leget haec?
