"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Een lust voor het oog

Donderdag, 24 juni, 2021

Geschreven door: Botine Koopmans, Dick Valentijn
Artikel door: Evert van der Veen

25 Haagse kerken voor het voetlicht

[Recensie] Dit boek Een lust voor het oog doet zijn naam werkelijk eer aan, want de Haagse kerken munten uit in fraaie architectuur met aandacht voor fraaie details en een rijk aandoend interieur. De kerken stralen dan ook iets uit van de welstand van de stad Den Haag. Ze worden in dit boek ook royaal gepresenteerd en dat komt hen toe.

In de historische inleiding is er aandacht voor de kerkgeschiedenis maar ook actuele ontwikkelingen krijgen hier een plaats. Het is zinvol dat er wordt stilgestaan bij het verschil tussen de rooms katholieke en protestantse liturgie die de nodige gevolgen heeft voor de indeling van de kerk.

Van elke kerk wordt de geschiedenis verteld en interessant zijn de talrijke historische foto’s. De actuele foto’s zijn van grote kwaliteit en nemen de lezer echt mee het gebouw in. Talrijke foto’s zijn paginagroot of beslaan soms twee pagina’s waardoor de kerk echt tot leven komt. De tekst weet veranderingen goed te typeren zoals bij de Abdijkerk die veranderde van “het kleine katholieke kerkje … in een klassieke dorpskerk met toren, schip en transept, voorzien van hoge spitsboogramen in de gevels” (p. 37). Opmerkelijk is in de Abdijkerk de preekstoel waarop de decaloog is afgebeeld, iets dat bij mijn weten zeer weinig voorkomt omdat een middeleeuwse preekstoel vrijwel altijd van beeldhouwwerk is voorzien. Tijdens de restauratie van 1970 tot 1976 ging men terug naar de oorsprong waardoor de kerk weer zijn middeleeuwse aanzien kreeg. Dat was toen de opvatting: alle latere veranderingen verwijderen. Tegenwoordig is de visie in restauratie om meer van de bouwkundige ontwikkelingen door de eeuwen te laten zien omdat men vindt dat dit bij de geschiedenis van het gebouw hoort.

Die aanpassingen en uitbreidingen leiden soms ook tot een minder harmonieus gebouw zoals bij de Grote of St. Jacobskerk het geval is. Boeiend om die geschiedenis te kennen maar het uiteindelijke resultaat straalt geen rust uit. Deze kerk heeft overigens een groot carillon van 47 klokken.

Dans Magazine

Opmerkelijk is de historische foto van 1890 in de Kloosterkerk waar in het koor van deze kerk het archief lag opgeslagen, waaruit blijkt dat men toen de historische en liturgische waarde van het koor niet inzag. Iets dergelijks zou tegenwoordig niet meer gebeuren. Soms behoren merkwaardige zaken tot de kerk zoals de resten van een aangespoelde potvis uit 1617 die in de Oude Kerk staat.

De Nieuwe Kerk uit 1649 is de eerste kerk die specifiek als protestantse kerk werd gebouwd, dus met een indeling die gericht is op de preekstoel omdat de verkondiging van Gods Woord in de protestantse traditie centraal staat. Het is een grote open ruimte zonder zuilen en bogen.

Typerend voor een latere periode, waarin het protestantisme toonaangevend was in de Nederlanden, is de oud-katholieke kerk uit 1721 die als schuilkerk is gebouwd. Dit zijn kerken die aan de voorkant niet als kerk herkenbaar mochten zijn of wat verscholen achter andere bebouwing hun plaats vinden. Het meest beroemde voorbeelden in Nederland is de schuilkerk Onze Lieve Heer op Zolder in Amsterdam die een museale functie heeft. Evengoed is het interieur van deze oud-katholieke kerk wat grootte en uitvoering betreft indrukwekkend om te zien.

Er zijn ook synagogen in dit boek opgenomen: de Portugees-Israelitische synagoge uit 1725, voor Joden die vanuit Portugal hier kwamen wonen. Het gebouw vertoont grote gelijkenis met de Portugese synagoge in Amsterdam en is daarop geënt. Bijzonder is een andere synagoge die in 1979 moskee is geworden. De verandering van geloof is groot maar het gewijzigde interieur past toch heel goed in het gebouw dat ook in z’n nieuwe hoedanigheid zijn oorspronkelijke stijl heeft behouden.

Een lust voor het oog: dat geldt in wat mindere mate voor de Duitse evangelische kerk uit 1860 die vergeleken met andere Haagse kerken een vrij eenvoudig interieur heeft. Een groot verschil met de Heilige Jacobus de Meerdere kerk uit 1875 die zeer rijk is aangekleed. Niemand minder dan Cuypers was de architect van deze neogotische kerk. De Onze Lieve Vrouwe onbevlekt ontvangen kerk uit 1891 heeft fraaie keramische tegels op de vloeren van de galerijen en een grote marmeren preekstoel met een bijzonder klankbord in de vorm van een blauw gekleurde schelp. Deze kerken typeren het ‘rijke Roomsche leven’ uit de 20e eeuw.

De heilige Paschalis Babylon kerk uit 1919 is ontworpen naar de ideeën van de toen opkomende liturgische vernieuwing. De kerk heeft een opmerkelijk breed schip waardoor alle kerkgangers zicht hebben op het altaar. Typerend is in deze kerk de ‘oude’ sfeer door de toepassing van gele stenen en een donker houten dak. De heilige Antonius kerk uit 1926 heeft in de absis een groot mozaïek, iets dat in Nederland niet zo veel voorkomt in tegenstelling tot bijvoorbeeld Italië waar talrijke kerken beroemd zijn om hun schitterende eeuwenoude mozaïeken.

Een bijzondere kerk is de American Protestant Church uit 1958 die eerst als expositiepaviljoen dienst deed op de wereldtentoonstelling in Brussel. De kerk heeft een prachtige lichtval door de plexiglazen ramen.

Zo biedt dit boek Een lust voor het oog een fraai overzicht van Haagse kerkbouw door de eeuwen heen. De teksten zijn van kunsthistorica Botine Koopmans, het prachtige beeldmateriaal is van fotograaf Dick Valentijn.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles