Een schip met goud uit een sprookje
Een gezonken schip uit de achttiende eeuw dat voor Finland op de zeebodem ligt en tjokvol Nederlandse kunstschatten zit. Deze Vrouw Maria is de hoofdpersoon waarover hoogleraar politicologie Gerald Easter (Boston College) en reisboekauteur Mara Voorhees een zeer spannend boek schreven.
[Recensie] “Een schip met goud uit een sprookje.” Zo omschreef Fin Petri Pulkkinen de Vrouw Maria, de eerste keer dat hij onder water het wrak had betreden. “Het schip lag daar ongeschonden mooi te zijn”, vertelde de duiker later aan de wal aan de aanwezige journalisten. Het lijkt welhaast een scene uit een avonturenroman: een duiker die na eeuwen voor het eerst weer een oud schip betreedt op zoek naar een schat.
Want aan boord bevinden zich heuse schatten. Toen de Vrouw Maria zonk, lagen er onbetaalbare kunstwerken aan boord. Onder meer van de Nederlandse meesters Paulus Potter en Gerard Dou, schilders van wie de felbegeerde schilderijen tegenwoordig miljoenen waard zijn.
Strijd
Het verhaal van de duikers is een van de vele spannende stukken in het boek De verzonken kunstschatten van de Vrouw Maria van schrijversechtpaar Voorhees en Easter. Zij tekenden de merkwaardige geschiedenis op van dit schip dat eind achttiende eeuw uit Amsterdam vertrok naar Sint-Petersburg maar niet verder kwam dan de Finse kust.
Tot in de kleinste details beschrijven de auteurs wat er aan boord was, hoe het schip zonk en op welke manier sindsdien gezocht is naar de schat op de zeebodem. Het boek is daarom een opmerkelijke mix van allerlei wetenschappelijke disciplines zoals (kunst)geschiedenis en maritieme techniek. Zelfs politicologie speelt een rol vanwege de strijd die losbarst tussen Rusland en Finland over wie nu eigenlijk de eigenaar is van het wrak en die kunstschatten. Als lezer leer je hoe al deze vakgebieden met elkaar te maken hebben. Door scheepsarcheologie kom je te weten hoe je zo’n wrak onderzoekt, de kunstgeschiedenis leert het belang van de werken aan boord en de politicologie de noodzaak om samen te werken om überhaupt iets met de Vrouw Maria te kunnen doen.
Paulus Potter en Gerard Dou
In het ruim van de Vrouw Maria bevond zich een dozijn meesterwerken, die bestemd waren voor tsarina Catharina van Rusland. Zij wilde ze in de Hermitage in Sint-Petersburg tentoonstellen. Het ging om 27 schilderijen die ze op een Nederlandse veiling had gekocht en die afkomstig waren van een veiling van de inboedel van de puissant rijke Amsterdamse wijnhandelaar en kunstverzamelaar Gerrit Braamcamp. Aan boord bevond zich onder meer de Kraamkamer van Gerard Dou, een drieluik op eiken panelen, en werken van Paulus Potter en Philips Wouwerman.”
Verzamelwoede
Maar het meest valt op hoe Voorhees en Easter het boek hebben geschreven. Ze doen dat namelijk op een zeer beeldende en toegankelijke manier. Ze wekken alle hoofdpersonen met mooi proza welhaast tot leven. Zo beschrijven ze het leven van tsarina Catharina, die de schilderijen had besteld. Ze beginnen bij haar ongelukkige jeugd, waarin ze door haar egoïstische moeder mentaal wordt mishandeld, en benoemen ook haar huwelijk met tsaar Peter III van Rusland dat al niet veel beter verloopt. Het schip was naar haar onderweg, want Catharina had een enorme bewijsdrang en wilde de buitenwereld met haar kunstcollectie imponeren. Doordat de auteurs haar jeugd, huwelijk en verzamelwoede omschrijven, krijg je als lezer echt een gevoel bij wat haar drijft. Datzelfde doen ze bij de kapitein, een kunstverzamelaar, de schilder Gerard Dou en een wrakkenjager. De auteurs zitten ze allemaal dicht op de huid: ze beschrijven nauwgezet hun gevoelens en daden. Daardoor leef je met ze mee en wordt het boek ongekend spannend.
De schrijvers werken toe naar een climax als het schip zinkt tijdens een arctische storm, een zogeheten herfstorkaan in de achttiende eeuw. Het is alsof je als lezer het hele schouwspel gade slaat vanaf een bootje en de bemanningsleden ziet bidden en beven van angst terwijl wind en golven tegen het schip slaan. Uiteindelijk zinkt de Vrouw Maria naar 41 meter diepte. Ook de inspanning van duikers eeuwen later om het schip op te sporen, is ongekend spannend beschreven.
Dit boek is voor iedereen die meer wil weten over kunstgeschiedenis, de rol van schepen in achttiende-eeuws transport en zich graag inleeft in historische personages. In ‘De verzonken kunstschatten van de Vrouw Maria’ staat werkelijk geen enkele saaie zin. Je wilt maar doorlezen. Dat zorgt er ook voor dat je vurig hoopt dat het schip naar boven wordt gehaald. Je leeft zo mee met de historische figuren en daarna met de duikers dat je wilt weten of de kunstschatten nog aanwezig zijn.
Dat is een slim trucje van Voorhees en Easter. Want als lezer ben je net zo nieuwsgierig als zij en wil je niks liever dan even in het wrak kijken. Of dat lukt, laat ik even in het midden, want daarvoor moet je het boek lezen. Of het verstandig is om heel veel geld te investeren in het naar boven halen van een schip dat waarschijnlijk grotendeels vergaan is, is ook nog maar de vraag. Maar als lezer luister je daar al niet meer naar. De auteurs maakten mij met dit ongekend spannende boek zo nieuwsgierig dat ik tijdens het lezen niets liever wilde dan dat de honger naar kennis gestild werd. Dat is een zeer knappe prestatie en levert een van de beste populairwetenschappelijke boeken van de afgelopen jaren op.
—
Eerder verschenen op NemoKennislink.nl
