"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Een stille moeder

Zaterdag, 31 december, 2011

Geschreven door: AriÎlla Kornmehl
Artikel door: Karlijn de Winter

Een zwijgzaam boek voor praatgrage lezers

Vorige maand is Ariëlla Kornmehls Een stille moeder bekroond met de Boek-delenprijs tot leesclubboek van het jaar. Nooit heeft deze roman de aandacht getrokken op bestsellertafels van boekhandels, en in stilte is hij voorbij gegaan aan de nominatielijstjes van de grote literaire prijzen. En nu blijkt dit Amsterdams-Russische familiedrama het boek te zijn dat leesclubs in Nederland de meest inspirerende discussies van het jaar heeft opgeleverd. Het bewijst maar weer eens: boeken die iets losmaken bij lezers, kunnen heel goed ingetogen en onopvallend zijn.

Praat vooral niet over ellende

In Een stille moeder wordt er vooral veel niét verteld. Het begin van de roman vormt al een mooie aanzet om in die ingehouden sfeer te komen. De van oorsprong Russische Loenia woont in Amsterdam met haar man Bas en hun vierjarige zoontje Reuben. Al gauw merk je dat er iets mis is met Reuben. Maar wat? Zou hij een verstandelijke beperking hebben? Autistisch misschien?

‘Al een paar keer had hij ernaar gevraagd, of hij met de andere kindjes uit zijn “klas” [van de crèche, KdW] mee mocht naar dezelfde school. […] En natuurlijk mocht ik hem niet voor de gek houden, hij moest begrijpen dat hij niet zoals de anderen was, en daarom probeerde ik uit te leggen dat het beter voor hem was, dat er op deze school vast meer kinderen zouden zijn zoals hij. “Meer,” zei ik, in plaats van “alle”.’

Het is of Loenia zich voor haar zoontje schaamt, het niet kan verkroppen dat hij niet gewoon zoals ‘de anderen’ kan zijn. Dit zegt ze nergens letterlijk, maar de suggestie wordt des te sterker gewekt omdat ze het onderwerp pagina’s lang, eigenlijk tot het einde toe omzeilt. Haar ouders laat ze nauwelijks iets los over hoe het met Reuben gaat. De peuter mag niet aan de telefoon komen als oma en opa vanuit Sint-Petersburg bellen. En er is ook geen verteller die even kan inbreken en uitleggen wat ‘het’ nu eigenlijk is dat Reuben heeft.

Boekenkrant

Uiteindelijk halen we de informatie uit het gesprek met de directeur van de school waar Reuben wordt ingeschreven, een gesprek waarin opeens het woord ‘audiogram’ valt. Als lezer moet je in dit boek veel zelf afleiden, want alle belangrijke mededelingen krijg je via een indirecte weg toegespeeld. Dat weerspiegelt ook precies hoe Loenia zelf in het leven staat: over sommige dingen kun je beter niet praten, het heeft geen zin om ellende naar boven te halen.

Spoorloos revisited

Maar is dat wel zo? Dat is de vraag die wordt gesteld in de feitelijke plot van het boek. Daarin keert Loenia na jaren voor het eerst terug naar haar geboortestad Sint-Petersburg, waar haar vader net vanwege een hersenbloeding in het ziekenhuis is opgenomen. Daar krijgt ze van hem te horen dat hij niet zeker weet of zij wel zijn echte dochter is. Vol verontwaardiging probeert ze haar moeder hierover uit te horen, maar die wil er niet over praten:

‘“Je hebt er geen baat bij, kind, neem dat nou van me aan. Ze recht haar rug en knijpt haar handen dicht. Alsof ze zichzelf weer op slot zet. En mij daarmee ook.”’

Via een kennis van vroeger die Loenia heeft opgezocht is ze erachter gekomen dat haar moeder Eva, die van oorsprong uit Slowakije komt, vlak voor ze met haar vader naar Rusland vertrok een serieuze relatie met een Slowaakse schoenmaker had. Daar wil Loenia meer van weten, maar haar moeder houdt haar poot stijf.

Veel schrijvers hadden dit verhaal wellicht een vervolg gegeven waarin Loenia zelf op onderzoek uitging. Nog meer kennissen van vroeger ging ondervragen, archieven indook, misschien zelfs naar Slowakije afreisde. Maar Ariëlla Kornmehl doet dat niet: zij maakt van haar roman geen sentimentele Spoorloos-achtige zoektocht, maar een overdenking over hoe te leven: is openheid en eerlijkheid wel altijd de beste keus? Moet je sommige dingen niet gewoon accepteren zoals ze zijn? Het zijn vragen die in Een stille moeder op verschillende manieren opgeroepen worden, en soms tegenstrijdige antwoorden uitlokken.

HET GROTE ZWIJGEN

Om die vragen voor zichzelf te beantwoorden staat Loenia er helemaal alleen voor, wat in de roman goed voelbaar wordt. Ze is de enige belangrijke hoofdpersoon en constant aan het woord, wat haar isolement en de afstand tot ‘de anderen’ benadrukt. Kornmehl gebruikt weinig dialogen en drukt veel gesprekken uit op een indirecte manier (‘Of het wel goed gaat met mijn gezin, daar in het Westen’). Het effect daarvan is dat je heel dicht op de gedachtewereld van Loenia zit. Dat er nauwelijks ruimte is voor andere perspectieven maakt het boek overzichtelijk, maar ook beklemmend. Er is niet aan Loenia’s getob te ontsnappen.

Toch blijft er nog steeds veel openstaan voor eigen invulling voor jou als lezer. Dat is het voordeel van een personage dat nooit het achterste van haar tong laat zien. Wat betekent het bijvoorbeeld dat ze vanuit Sint-Petersburg nauwelijks aan Bas denkt, en steeds vergeet naar huis te bellen? Het is een van de vragen die Kornmehl had kunnen uitwerken tot nog een nieuwe verhaallijn, maar het komt Een stille moeder ten goede dat ze dat niet gedaan heeft. Wat dat betreft had de titel Het grote zwijgen dit boek ook perfect gepast.


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.

Boeken van deze Auteur: