Te druk om echt moe te zijn
Hij is een normale man’, zo luidt de openingszin van Een vorm van vermoeidheid. ‘Hij’ is in dit geval hoofdpersoon Horacio Gnade, een Zuid-Amerikaanse Duitser die, in tegenstelling tot wat in de eerste regel al beweerd wordt, géén normale man is. Wat hij wel is beschrijft Jeroen Theunissen (1977) in woord en daad, beginnend met het ‘woord’: kleine, eigenzinnige opsommingen van kenmerken. ‘Hij is’, ‘hij kent’, ‘Hij houdt van’, in die vorm wordt deze mens aan ons gepresenteerd.
Wat is Horacio dan? Zoals gezegd, een Duitser met een Zuid-Amerikaanse achtergrond. Hij is getrouwd met Brigid, en heeft een dochter Susana. Hij is doctor, gepromoveerd op de invloed van Arthur Schopenhauer op het werk van Borges. Hij heeft een hoge rang in de Japanse verdedigingssport aikido, en gelooft in rust en zelfbeheersing.
Hij verveelt zich echter stierlijk. Hij vraagt zich af: ‘waarom ben ik met Brigid getrouwd?’ Zijn kennissen ergeren hem met hun idealistische gepraat, en zelf heeft hij geen mening. Hij gaat zo nu en dan vreemd, en laat weinig liefde voor zijn gezin blijken, op een enkel moment van vleselijke affectie voor Brigid na. Dat het niet goed met hem gaat merkt hij pas als zijn verveling een uitbarsting krijgt en hij uit het niets twee mannen halfdood slaat. Hij krijgt daarop lichte achtervolgingsangst en angst de controle over zichzelf kwijt te zijn. En dus vertrekt hij.
Eerst gaat Horacio met de fiets weg. Als men hem vraagt waarheen, krijgen zij het nietszeggende antwoord: ‘ik fiets’. Daarna verblijft hij een tijd in Parijs. Dat lijkt een prima plaats voor de dolende mens om een tijdje te reflecteren. Wie echter na een crisis in een stad als Parijs besluit om niet naar huis terug te gaan maar nog verder te reizen, daar is het echt slecht mee gesteld. Zo ook met Horacio, die naar Zuid-Amerika gaat, en ten slotte in Patagonië eindigt. Daar brengt hij tijd door met wat revolutionairen en maakt hij zijn spaargeld op. Zijn gezin lijkt hij vergeten.
In hoeverre is Horacio op dat moment nog een ‘normale man’? Uit de openingszin en de eerste hoofdstukken blijkt expliciet dat hij zo’n doorsnee man moet voorstellen. Horacio Gnade is echter geen normaal persoon, hij is een toonbeeld van gevoelloosheid, een ware psychopaat. Hij verlaat zijn vrouw zonder scrupules, zelfs met de opmerking: ‘Ik neukte andere vrouwen, ik hield niet van je.’ Door deze lethargie wordt de daad, het vertrek van de hoofdpersoon betekenisloos. Hij is geen toonbeeld van de ‘fundamentele twijfel van de eenentwintigste-eeuwse mens’ zoals de flaptekst roept. Hij is niet meer dan een outcast met vluchtgedrag.
Naast het motief van de ‘normale man’ is er dat van de vermoeidheid, die al in de titel en opdracht wordt aangekondigd. ‘En ik ben moe, want ik denk, waarom weet ik niet, dat de zin van alles ligt in slapen.’ Zo luidt het motto, een uitspraak van Fernando Pessoa. Theunissen echter slaagt er niet in de leegte en droefenis van een levensmoe mens op de lezer over te brengen. Dit komt omdat Horacio bezigheden heeft tot het einde toe. Weliswaar reduceert hij zijn wezen tot de hoeveelheid overgebleven spaargeld, ‘Hij heeft – hij is – nog 1680 Peso’, maar de mensen en dan vooral de vrouwen met wie hij zijn tijd doorbrengt lijken hem van een zeker genoegen te voorzien. Valeria, een Argentijnse revolutionaire vrouw speelt een vreemd machtsspel met hem, een seksueel machtsspel waar hij met alle graagte in meegaat. Niet alleen uit overwegingen van genot, ook uit jaloezie en hebzucht, maar in ieder geval uit emotie. En waarin hij zich vervolgens, het moet gezegd worden, stijlloos verliest: ‘Hij glijdt met zijn tong door de naden van haar lies, komt aan het grottendonker waar die zout smakende, geurige schat ligt.’
De bezigheden tussen de Patagonische revolutionairen, de relatie met Valeria, en zelfs e-mails van het thuisfront, ze maken dat Horacio een reden heeft tot leven, en dat de echte leegte van de zoekende mens niet wordt bereikt. Theunissen begint zijn roman knap, stilistisch mooi, en eigenzinnig. Uiteindelijk blijkt hij vooral verhalend tekort te komen en het lef te ontberen in dit verhaal juist de echte gebeurtenissen te laten ontbreken, om een echt geloofwaardig, eenzaam personage te scheppen. Zoveel bezigheden als Horacio houdt, passen een vermoeide man niet.
