Maar wat dan Bas Heijne, wat moeten we dan?
[Column] Soms is het goed om een boek even te laten liggen en het pas te lezen als het weer actueel is. We zitten na de verkiezing van Trump, voor de mogelijke verkiezing van Marine Le Pen en met een PVV in Nederland die de grootste partij dreigt te worden. Een heel ander feit is dat deze week bekend werd dat NRC-columnist en essayist Bas Heijne de PC-hooftprijs ontvangt. De afgelopen weken herlas ik zijn columns van de laatste vijf jaar, gebundeld onder de titel Een waanzinnig gaaf land. Ik wil natuurlijk niet het Bas-Heijne-feestje verstoren, de prijs is terecht, Heijne is een begenadigd stylist en wat kan hij mooi schrijven. Maar toch beviel me de bundel allerminst.
We denken dat de wereld op zijn kop staat en als er iemand is die onze zogenaamde dolgedraaide planeet de afgelopen jaren probeerde te duiden is het Bas Heijne wel. Jarenlang had hij op pagina twee van de zaterdagkrant van NRC Handelsblad zijn column en voor veel mensen was dat het eerste wat ze het weekeinde lazen, even kijken wat Bas Heijne over dit of dat zei. Elke crisis van die week in de politiek, landelijk of in Europa, in het bedrijfsleven, de bankensector, de overheid, de media, de gezondheidzorg of het maatschappelijke middenveld ontleedde Heine met zijn scherpe pen, gedoopt in diepzwart moreel gekleurde inkt. En ook de onderbuik van Nederland kreeg er van langs, net als de elite, de wegkijkers, de graaiers en de draaiers. Eigenlijk kon iedereen wel een Bas-Heijne-sneer verwachten. In het universum van Bas Heijne zijn we allemaal verantwoordelijk voor het verval van het land en van de wereld.
Want het grote euvel volgens Heijne is dat niemand zich nog verantwoordelijk voelt voor het eigen handelen. We doen wat we doen omdat we het doen. Managementjargon, winstmaximalisatie, aandeelhoudersbelang, neoliberalisme, het zijn allemaal die zaken waardoor we de verbinding met moreel handelen en daarmee met elkaar zijn verloren. Burgers zijn opportunisten en de daarmee ook de organisaties waar ze in werken, of het nu het bedrijfsleven, de politiek of overheidsinstellingen zijn.
In Heijnes eigen woorden: “De afgelopen decennia is de burger verworden tot een optel- en aftreksom. […] Het is tijd voor een nieuw verhaal. De homo economicus moet weer gehumaniseerd worden; er moet aandacht zijn voor dat subtiele weefsel dat we een samenleving noemen.”
Als ik nu al die columns weer herlees, en dat in een paar dagen tijd, gaan de Bas-Heijne-stukken me behoorlijk tegenstaan. Het is prediken vanaf de zijlijn. De wekelijkse preek van de dominee of priester heeft zich verplaatst naar die van de columnist op zaterdag. En net als dominees en priesters elke week vertellen wat we niet goed doen, hel en verdoemenis verkondigen, doet Bas Heijne nu dat.
Maar wat moeten we dan meneer Heijne, de wereld is rot en wat nu? Heijne roept op tot verantwoordelijker gedrag in politiek en bedrijfsleven, oké, maar hoe doe je dat in een organisatie waar duizenden mensen werken, hoe kun je in de politiek overeind blijven als je eerlijk en integer wilt zijn? Roepen dat iets niet deugt is één, maar aangeven hoe en wat is twee. En, is het nu echt allemaal een grote ellende of is het de tijdgeest dat we vinden dat het een grote ellende is? Natuurlijk staat er veel op het spel en staan de populisten op winst, maar is het echt allemaal zo erg als Heijne ons wil doen geloven?
Want, als dan de zaterdagkrant uit is, gaan heel veel vaders en moeders naar de hockey- en voetbalvelden, om te coachen, te fluiten, mee te draaien in de kantine. De avond daarvoor bezochten ze hun zieke moeder om te mantelzorgen, zondag is het weer huiswerk meehelpen met de kids, dan nog even het afval gescheiden naar de stortplaats brengen en een giro overmaken naar een goed doel. Maandag weer aan het werk, de week daarna is er een groot feest waar ze met de buurt of vrienden hun vriendschap vieren of gaan ze op familiebezoek. Ik zie overal om mij heen hard werkende, moreel goed handelende mensen, die zich bekommeren om de mensen om hen heen in het bijzonder en om de wereld in het algemeen, mensen uit alle klassen van de samenleving. Met vier kinderen, waarvan nog drie thuis wonend (en hockeycoach van de Jongens A3 van Voordaan, jazeker) en een aantal bedrijven waar ik bij betrokken ben en tientallen andere bedrijven organisaties waar ik mee samen mag werken, ben ik niet als Heijne een vrijgestelde dominee, maar een actieve deelnemer aan deze volgens Heijne verrotte wereld. Dat kleurt mijn blik anders, ik kan het Heijne aanraden.
Heijne vergroot de ellende in de wereld uit. Dat mag hij natuurlijk doen en natuurlijk is er veel mis, maar dat is van alle tijden. Excessen zijn er en het zijn er veel, en excessen moet je benoemen en aanpakken, maar om te stellen dat het cement uit de samenleving verdwijnt of dat het 30 jaar geleden veel beter was, voor het neoliberalisme zijn intrede deed… Het lijkt vooral een thema in de politiek en in de media. Als Heijne al iets bewijst met zijn columns is het dat. En als iedereen meegaat in de die uitvergroting en blijft roepen dat de samenleving rot is, nou dan gaat iedereen het nog geloven ook. Het resultaat daarvan zullen we op 15 maart zien.
—
Voor eerste gepubliceerd op De Leesclub van Alles
