De wijsheid van de tweede levenshelft
[Recensie] We kennen allemaal wel van die oudere mensen die we ‘wijs’ noemen. Wat is hun geheim? Dat weten ze zelf vaak niet en dat is nu juist ook het mooie. Misschien behoort het wel tot het wezen van wijsheid dat het je op een bepaalde overkomt en dat je er niet bewust op uit bent om het te verkrijgen. Je weet het eigenlijk niet en dat typeert de wijsheid die door bescheidenheid wordt getypeerd.
Die wijze oudere mensen hebben soms niet eens veel ‘geleerd’, zoals die generatie vaak pleegt te zeggen: “ik heb alleen maar lagere school”. Het zit ‘m niet in de mate van studie die we vanuit de praktijk van het leven wel eens ‘boekenwijsheid’ noemen. Geen wijsheid die berust op langdurige scholing.
Het is wijsheid die door en vanuit het leven zelf tot stand is gekomen, door de jaren heen is gegroeid als een boom die steeds meer jaarringen krijgt. Zo iemand is een goede gesprekspartner wanneer je ergens over wilt praten. De ander kan luisteren naar je verhaal, komt niet met een voortijdig en gemakkelijk uitgesproken oordeel maar is bedachtzaam. Áls er dan iets wordt gezegd dan snijdt het hout, je hebt er iets aan.
Het is lévenswijsheid, gevormd voor praktische ervaringen, verzameld door uiteenlopende gebeurtenissen en alles wat een mens in de loop van het leven kan meemaken. Dergelijke wijsheid kun je op school niet leren maar die doe je op in de omgang met mensen en het is de weerslag van talloze indrukken die ergens in je geest hun sporen nalaten. Het komt er niet altijd uit maar wanneer het in een gesprek over een bepaald onderwerp gaat, borrelt iets van die levenservaring op. Dat kan een verhelderend inzicht zijn of het juiste woord op het juiste moment, een gedachte die wordt gevormd door iets vergelijkbaars dat je hebt meegemaakt.
Dat is wat Frits de Lange beschrijft in zijn boek Eindelijk volwassen: “… de vraag is niet wat je op je oude dag gaat doen, maar welke persoon je dan (aan het worden) bent” (p. 15). Hij is hoogleraar ethiek in Groningen en buitengewoon hoogleraar theologie in Stellenbosch in Zuid-Afrika. Frits de Lange verkent in zijn boek het begrip wijsheid en gaat daarvoor te rade bij vele filosofen en psychologen. Dat geeft interessante invalshoeken maar verhoogt voor velen tegelijk ook de drempel om dit boek – met vrucht – te lezen. De populair aandoende titel suggereert een vrij gemakkelijk leesbaar boek over levenswijsheid en dat zit er ook wel in maar de verpakking is toch wel behoorlijk filosofisch, psychologisch en theologisch getint en die zal niet voor iedereen geschikt zijn. Dat is jammer want het onderwerp gaat wel alle ouderen aan.
Wat verstaat Frits de Lange onder wijsheid? “Zelfkennis die uitmondt in relativering van het egoperspectief” (p. 51). Iemand die durft te leven met niet-absolute waarheden en zijn traditioneel bepaalde standpunten ter discussie durft te stellen. Iemand die van harte openstaat voor nieuwe inzichten, verrassende ontmoetingen en de confrontatie met het onbekende niet uit de weg gaat maar daar juist van geniet.
Daar valt vanuit diverse disciplines veel behartigenswaardigs over te zeggen en dat gebeurt ook in dit boek maar de essentie in het dagelijks leven komt ongeveer op het voorgaande neer.
Opmerkelijk is dat Frits de Lange tegen het einde van zijn boek Eindelijk volwassen uitkomt bij de nederigheid als een ‘stille deugd’ van wijsheid. Het is een originele en waardevolle verbinding die helemaal past bij het jezelf relativeren. Nóg mooier is wanneer je daar niet eerst een zekere leeftijd voor moet bereiken maar deze wijze nederigheid al veel eerder bezit. Je visie op het leven wordt er zachter door, je omgang met anderen milder, je eigen positie groeit erdoor. De wereld kan veranderen door dergelijke mensen!
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
