"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

En de aarde bracht voort

Zondag, 19 november, 2017

Geschreven door: G. van den Brink
Artikel door: Wolter Huttinga

Wat als de evolutietheorie waar is

Recensie van En de aarde bracht voort. Christelijk geloof en evolutie van Gijsbert van den Brink.

De schrijver

Gijsbert van den Brink is hoogleraar Theology and Science aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. In die hoedanigheid doet hij onderzoek naar de verhouding tussen geloof, theologie en natuurwetenschap. Eerder doceerde van den Brink op verschillende leerstoelen systematische theologie en publiceerde hij samen met Kees van der Kooi het Nederlandse dogmatische standaardwerk Christelijke dogmatiek.

Thematiek

Boekenkrant

‘Wat als het waar is?’ is de leidende vraag in dit boek. Wat betekent het voor het christelijk geloof als de evolutietheorie, zoals die vandaag de dag als geaccepteerd standaardmodel in de natuurwetenschap gehanteerd wordt, klopt? Volgens van den Brink is er geen ontkomen aan en hebben we te dealen met wat hij beschouwt als de drie belangrijke kennislagen van de evolutietheorie: 1) een aarde van enkele miljarden jaren oud en een nog veel ouder heelal, oftewel deep time; 2) een gemeenschappelijke afstamming van het leven, dus ook van de mens; 3) ‘toevallige’ genetische mutaties en natuurlijke selectie die de motor vormen van de evolutie.

Heel nauwkeurig en eerlijk wil van den Brink in dit boek onder ogen zien welke consequenties de evolutietheorie voor klassiek christelijk geloof heeft. Hoe moeten we het Bijbelse scheppingsverhaal lezen? Hoe verhoudt het immense lijden en sterven in al die miljoenen jaren zich tot Gods goedheid? Kun je de mens nog wel als ‘beeld van God’ zien als hij een gemeenschappelijke voorouder met de apen deelt? Hoe zit het met de zondeval, Gods voorzienigheid en de verlossing door Jezus Christus in evolutionair kader? De geloofsleer relativeren of in de prullenbak gooien is niet van den Brinks stijl: laat het maar schuren!

Centrale stelling

In tegenstelling tot wat veel orthodoxe christenen denken, blijkt het volgens van den Brink allemaal mee te vallen. Hij is analytisch filosofisch en theologisch opgeleid en zet helder en consequent steeds de verschillende denkopties uiteen. Vaak komt hij uit bij genuanceerde tussenposities, maar laat ook ruimte aan de lezer om anders te kiezen. Evolutie is volgens hem verenigbaar met christelijke orthodoxie, al verandert het wel het een en ander aan hoe je de klassieke dogma’s opvat. Zo traceert hij de zondeval in het leven van enkele van onze voorouders rond de explosie van menselijke creativiteit, zo’n 45.000 jaar geleden. Dus ja, er was al miljoenen jaren leven en lijden van mensen en dieren en dus geen paradijsidylle.

Mooie passage

Van den Brink vroeg een gereformeerde boer van de Biblebelt waarom hij zo kwaad was vanwege zijn omarming van de evolutietheorie. “De boer verhief zijn stem en riep uit: ‘Ik wil niet van de apen afstammen!’ Uit het gesprek dat volgde, bleek dat wat hem in verband met de evolutietheorie het meest verontrustte, het punt van de menselijke waardigheid was. Kortom: in zijn beleving beroofde de notie van gemeenschappelijke afstamming ons van onze menselijke waardigheid.”

Reden om dit boek niet te lezen

De stijl van het boek is analytisch en steeds uit op conceptuele helderheid. Dat is een lovenswaardige strategie, want wat bedoel je immers precies met evolutie, of met de Bijbel letterlijk of symbolisch lezen? Op den duur verveelt het echter wel, en doet de toon wat al te rationalistisch aan. ‘Werkt’ het werkelijke evolutiedebat wel zo? Onlangs zei van den Brink: ‘Ik ben theoloog, geen verhalenverteller’. Dat lijkt me een onjuiste tegenstelling, die hij zelf in zijn boek ook enkele malen expliciet ontkracht. Bij christelijk geloof en evolutietheorie gaat het om twee ‘narratieven’ die soms met elkaar botsen, maar soms juist beter met elkaar door één deur kunnen dan je dacht. Van den Brink zou zijn rol als ‘herteller’ van het christelijke verhaal best wat serieuzer mogen nemen. Wij mensen hebben behoefte aan verhalen, beelden en liederen om dat wat we gelovig in ons omdragen vlees op de botten te geven. Op dat punt biedt dit boek weinig.

Reden om dit boek wel te lezen

Juist van den Brinks nuance, gedegenheid en zorgvuldige argumentatie zijn echter hard nodig in een nog altijd zwaar gepolariseerd debat. Het is voor iedereen goed om rustig uitgelegd te krijgen dat je tussen een rigide letterlijk-historische lezing van Genesis 1-3 en een volstrekt mythisch-symbolische lezing nog een hele hoop interpretatieopties hebt liggen. Voor bezwaarde gereformeerden is van den Brink de rustige gids die punt voor punt de kluwen van bezwaren ontwart en ‘elimineert’. Ook voor christenen die met een licht dedain neerkijken op medegelovigen die ‘nog’ moeite hebben met evolutie heeft dit boek genoeg in petto om de intellectuele eerlijkheid van het eigen standpunt nog eens goed te herzien. Het is al met al een belangrijk boek over christelijk geloof en evolutie geworden, waar niemand die dit gesprek volgt omheen kan.

Eerder verschenen in Trouw