"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

En ook de liefde

Vrijdag, 8 april, 2022

Geschreven door: Drago Jancar
Artikel door: Martin † 2021 Overheul

Monumentale roman van de Sloveense schrijver Drago Jančar

[Recensie] In onzekere tijden leer je niet enkel je vrienden kennen, maar ook je vijanden. Innemende minzaamheid blijkt soms helaas niets meer dan een dun laagje cosmetica te zijn. Daarachter houden zich eigenbaat en laaghartigheid schuil, twee weinig fraaie menselijke eigenschappen die zich ook nog eens op elk moment in al hun lelijkheid kunnen tonen aan de argeloze ziel die – zelfs tegen beter weten in – gelooft in de immanente goedheid van de mens. Met alle nefaste gevolgen van dien.

Tot die harde constatering komen Sonja en Valentin, twee van de hoofdpersonages uit En ook de liefde, de monumentale nieuwe roman van de Sloveense schrijver Drago Jančar. In 340 meeslepende bladzijden volgen we hun belevenissen in Maribor tijdens de Tweede Wereldoorlog, een stad die zwaar gebukt gaat onder de Duitse bezetting en de collaboratie van heel wat Slovenen dat ervan overtuigd is dat Hitler en de zijnen ervoor zullen zorgen dat het land een forse opstoot in de vaart der volkeren zal maken. Het derde hoofdpersonage, Ludek die zich tegenwoordig liever Ludwig laat noemen, is zo’n Sloveen.

In het eerste deel van de roman leren we Sonja en Valentin kennen, die verliefd zijn op elkaar. Ze verblijven door hun studie in verschillende steden en sturen elkaar geëxalteerde brieven vol dromen en gedichten. Hun toekomst ziet er ondanks de oorlog uit zoals die van talloze andere verliefde koppels. Trouwen, huis, gezinnetje stichten, werken. Maar diezelfde oorlog strooit uiteindelijk handenvol roet in het eten als Valentin, aangezet door een ietwat romantische overtuiging dat hij zich moet verzetten tegen de onderdrukker, zich aansluit bij de partizanen die zich schuilhouden in het gebergte rond Maribor om vandaaruit de Duitsers te saboteren. Op een kwade dag wint zijn overmoed het van zijn behoedzaamheid, wordt hij opgepakt, in de cel gesmeten en stevig mishandeld. Op een al even kwade dag, al vermomt die dag zich als een moment van hoop, passeert Ludwig, nu een te duchten SS-officier, Sonja op straat en besluit zij hem te overtuigen haar geliefde vrij te laten. Daar valt over te praten, maar de prijs die Sonja voor Valentins vrijheid dient te betalen, is bijzonder hoog.

In het tweede deel verschuift het perspectief naar de vrijgelaten Valentin en de partizanen. Naar de onderlinge machtsverhoudingen in die heterogene groep, die bizar genoeg voor een groot deel rusten op vooringenomenheid, wantrouwen en despotisme. De ontmenselijking die aanvankelijk met de bezetter wordt geassocieerd, blijkt ook de partizanen niet vreemd. Hij weet die levensgevaarlijke valkuil lang te ontwijken, maar op een bepaald moment, als hij dit het minste verwacht, komt hij er toch in terecht. Na die diepe val volgt de verrijzing. Maar hij zal daarna nooit meer dezelfde zijn.

Pf

In het kortere deel drie blijkt welke prijs Sonja moet betalen voor de vrijheid van Valentin, die ze uiteindelijk uit het oog verliest. Haar demarche leidt naar het vagevuur van Ravensbrück, een concentratiekamp waar enkel vrouwen zijn opgesloten. Ook daar heerst de ontmenselijking, zij het huiveringwekkender en slopender dan in Maribor of bij de partizanen. De weg die zij heeft afgelegd, zorgt ervoor dat ze na de oorlog nooit meer poëzie zal lezen, “op één gedicht na, dat ze op een dag aan treft in een boek dat ze gedachteloos van een plank haalt in een boekwinkel”. Dat gedicht is van Lord Byron en vat perfect samen hoe ze zich voelt: “het hart is moegestreden, nu ook de liefde zelf naar vrede dorst”.

Deel vier gaat over de laatste dagen uit het leven van Ludwig, die zich uit levensbehoud in de echte duisternis ophoudt en daar aanvankelijk van de barmhartigheid van de goedmoedige weduwe Katica mag proeven. Tot zij begrijpt dat deze man een collaborateur is die bloed aan zijn handen heeft en ze hem kordaat de deur wijst. Buiten die deur wacht Ludwig een bruut einde in de greppel naast een weg.

In En ook de liefde stelt Jančar de vraag of liefde bestand is tegen de gruwel van een oorlog. Of liefde kan blijven leven in een wereld waarin verraad, bruutheid, blind geweld, manipulatie, egoïsme en barbaarsheid hoogtij vieren. Of mensen in staat zijn in abominabele omstandigheden kommer en kwel te overwinnen en daarbij de weg van hun hart niet te verloochenen. Hij geeft geen antwoord op die vraag. Maar tussen de regels schemert enige hoop.

Eerder verschenen op Boekensite.Gent