De man die twee wereldoorlogen aaneen bond
[Interview] Ludendorff (1865-1937) heeft zich met veel, heel veel bemoeid en was gedurende tien jaar, vanaf 1915, een van de machtigste mannen van het Duitse Rijk. De man, wiens leven in het teken stond van militair-strategische uitdagingen, maar na de oorlog zijn leven in dienst stelde van het verklaren waarom Duitsland de oorlog had verloren en wie hij als de verrader zag. Hij wierp zich in de strijd tegen iedereen die hij daarvoor verantwoordelijk hield en ging zich steeds sektarischer gedragen. In 1937 stierf Ludendorff aan de gevolgen van leverkanker.
“Hij koppelde geopolitiek aan antisemitisme en verbond twee wereldoorlogen. Zoals de twintigste eeuw zich het best liet verklaren uit de ‘korte 20ste eeuw’ (1914-1945), en de Koude Oorlog tot 1989 daar een gevolg van was, zo waren de jaren 1915-1925 voor de rol van Ludendorff in dezen van groot belang. Strateeg en tacticus van 1914-1918, en ideoloog en ‘politicus’ van 1918-1925. In de jaren daarna verdween hij, […] door sektarisme meer en meer naar de achtergrond, om te eindigen op het slaperige kerkhof van het schilderachtige plaatsje Tutzing, waar inmiddels zelfs de bewoners hem vergeten zijn.”
Om een recensie van de biografie te maken heb ik deze keer gekozen voor het interviewen van de auteur.
Erich Ludendorff, is een bekende naam, toch denk ik dat niet iedereen hem kent in Nederland.
“Dat klopt inderdaad. Erich Ludendorff was een Duitse generaal die samen met Paul von Hindenburg een groeiende invloed had op de Duitse bevelvoering in de Eerste Wereldoorlog. Ludendorff was een eigengereide man, die aanvankelijk uit de Duitse ‘Generalstaf’ werd verwijderd omdat hij groeiende kritiek had op de ‘verwatering’ van het ‘Schlieffenplan’. Dit plan stond voor een snelle overwinning aan het westfront, om vervolgens het langzaam mobiliserende Rusland te weerstaan. Dit plan was tot in detail uitgewerkt, maar de keizer en zijn staf morrelden er aan, en Ludendorff toonde zich openlijk kritisch. Toen de oorlog uitbrak speelde Ludendorff een belangrijker rol bij de verovering van de strategische bruggen bij de Belgische stad Luik en zette hij zich weer op de kaart.”
Wat was de betekenis van de slag bij Tannenberg?
“Na zijn optreden bij Luik werd Luddendorff samen met de uit zijn pensioen opgeroepen Von Hindenburg ingezet in het oosten. Tot de grote schik van Berlijn had Rusland in het geheim gemobiliseerd en was men Pruisen binnen gevallen. Ludendorff voerde een ingenieus schaakspel uit met de weinige troepen die hij had. Eén leger werd geremd, het ander geïsoleerd en vernietigd. In de daarop volgende slag bij de Mazurische meren werd een tweede overwinning bereikt. Deze slagen zorgen tot zijn dood voor een zeker aanzien, dat hij later ook politiek zou benutten.”
Inderdaad was Ludendorff meer dan een soldaat, hij werd ook politiek actief. Hoe zat dat?
“In 1918 viel het doek voor Ludendorff als veldheer. De oorlog was verloren. De duikbootoorlog mislukt en de voorjaarsoffensieven van 1918 hadden geen doorbraak kunnen bewerkstelligen. Kort daarop viel het keizerrijk en Ludendorff, die gezocht werd door de radencommunisten, vluchtte naar Zweden waar hij zijn memoires schreef. Al snel kwam de ‘Reaktion’ en werd de revolutie in bloed gesmoord. De Landsknechten van de contrarevolutie haalden Ludendorff terug en hij werd gezien als de nieuwe sterke man op rechts. Rondom hem verzamelden zich de oud-strijders en hun ‘Freikorpsen’. Het werd de broedplaats voor extreem rechts. Als gevolg hiervan volgden er twee staatsgreeppogingen, de ‘Kapp-putsch’ in Noord-Duitsland en de ‘Feldherrnhalleputsch’ in München waar Ludendorff samen met Hitler optrad.”
Wat was zijn relatie met de nazi’s?
“Door de latere grote bekendheid en beruchtheid van Hitler is Ludendorff in de vergetelheid geraakt. Maar aantoonbaar tot 1925 was Ludendorff de sterkste man op rechts. Het was ‘das Militär’ die Hitler de politiek in katapulteerde. Eigenlijk zouden de ‘Kapp-putsch’ en ‘Feldherrnhalleputsch’, de ‘Ludendorffputsch 1’ en ‘Ludendorffputsch 2′ moeten heten. Hij werd de centrale figuur. Om aan justitie te ontkomen werd Ludendorff’s rol naderhand klein gehouden. Rechters durfden de held van Tannenberg ook niet makkelijk te veroordelen. Hitler pakte zijn momentum*, en presenteerde zich na de ‘Feldherrnhalleputsch’ als ‘martelaar’ voor Duitsland.”
Waardoor raakte Ludendorffs invloed op zijn retour?
“Ludendorff raakte na 1925 steeds meer in de ban van zijn tweede vrouw, Dr. Mathilde von Kemnitz. Zij was een zeer spiritueel esoterisch ingestelde dame. Ik noemde haar eens gekscherend de Duitse mevrouw Blavatsky**. Zij bracht Ludendorff in de ban van complottheorieën en antisemitisme. Ludendorff en zijn tweede vrouw begonnen zelfs een eigen godsdienst. Dit sektarisme, gevoed door boeken uit een eigen uitgeverij, isoleerde Ludendorff in toenemende mate. Mensen namen afstand, en Hitler maakte zijn ‘Alleingang’. Later kwam het tot openlijke strijd tussen nazi-knokploegen en aanhangers van Ludendorff. Op zijn sterfbed reikten beiden elkaar weer de hand. Ludendorff wilde vooral de positie van zijn vrouw en volgers veiligstellen. In 1935 was Ludendorff door generaals als Beck, Von Fritsch en Blomberg nog gepolst voor een staatsgreep tegen Hitler. Ludendorff durfde dat toen niet aan.”
Een opvallend punt in uw boek is de Russische revolutie. U stelt dat Ludendorff daar invloed op had.
“Ludendorff en Duitsland hadden baat bij de Russische Revolutie. Duitsland was de oorlog aan het verliezen. De duikbootoorlog was mislukt en de VS brachten 100.000 man per maand aan het front. Er moest gehandeld worden, men had de divisies uit het oosten nodig. In 1915 was er al contact gelegd met beroepsrevolutionair en alleskunner Alexander Israël Helphand, alias Parvus. Die stond in contact met revolutionairen als Lenin en Trotski, en er werd geregeld dat zij , financieel gesteund door de Duitse regering, naar Rusland konden. Lenin schermde deze rol, als ‘huurling’ voor de komende ’staatsgreep’ voor de geschiedenis, doeltreffend af – Parvus vloog de laan uit – en de Duisters wilden later ook niets meer weten van hun actieve rol. Maar de revolutie slaagde en Ludendorff kreeg zijn divisies. Die werden in het voorjaar van 1918 ingezet. Even wankelde het front maar de ‘Entende’ hield stand. De revolutie bleef echter. Deze these is recentelijk trouwens onderschreven door prof. Dr Eva Ingeborg Fleischhauer in haar boek ‘Die Russsiche Revolution, Lenin und Ludendorff (1905-1917)’. Een interessant onderzoek, dat ingaat op de bijzondere inlichtingencontacten tussen het Duitse keizerrijk en hun netwerk in het tsaristische Rusland.”
Wat kunnen we leren uit het leven van Ludendorff?
“Ludendorff schreef later een boek over de totale oorlog. Die voerde hij in feite al in 1914-1918. Hij bemoeide zich letterlijk met alles, economie, militaire politiek, propaganda. Noem het maar op. In die tijd kwamen ook nieuwe wapentypes op, gas, tanks, loopgraven, die allemaal hun invloed zouden hebben. Hij was, door na de oorlog in complotten te gaan geloven als verklaringsmodel voor de nederlaag, ook verspreider van ernstige geschriften, zoals de Protocollen van de Wijzen van Sion. Hierin werd beweerd dat er een joods wereldcomplot was. De verspreiding van dit geschrift kan je gerust als humus voor de Holocaust zien, en is tot de dag van vandaag populair in het Midden-Oosten en andere delen van de wereld. Een van de ‘schrijvers’ van dit geschrift, Gottfried zur Beek, was in werkelijkheid een artillerieofficier uit de staf van Ober-Ost***, het commando dat Ludendorff in 1915 in Kowno voerde. De oorlog van Ludendorff was in vele opzichten een blauwdruk van de toekomst en tevens was het een oorlog die niet eindigde in november 1918 maar, als ideeënoorlog voortwoedde tot het bittere einde.”
Conclusie
Dit bijzonder uitgebreide werk – waar de auteur zeventien jaar aan heeft besteed – bevat een schat aan informatie. Waar andere biografieën van Ludendorff stoppen bij het einde van de Eerste Wereldoorlog, is Pierik verder gegaan met zijn onderzoek naar de wandelgangen van Ludendorff, omdat zijn invloed ook toen nog groot was en hij een belangrijke rol had bij de opkomst van Hitler en de NSDAP.
In 23 hoofdstukken wordt Ludendorff’s gehele leven, handel en wandel, beschreven, vanaf zijn vroegste jeugd tot zijn overlijden. Het is een zeer leesbaar boek waarbij de uitgebreide bijlage met verklarende noten houvast biedt. De vele illustraties geven een grote, visuele meerwaarde.Een prachtige, complete biografie voor de lezer die geïnteresseerd is in de geschiedenis van de wereldoorlogen van de 20ste eeuw, en met name de rol en de invloed die Ludendorff had in het geheel.
Noten
* Het momentum is de sociale dynamiek rond een beslissend ogenblik. Het duidt op het kantelpunt waarop een evenwichtssituatie kan omslaan. Het is een kortstondig drempelmoment van instabiliteit dat betrekking kan hebben op een omslag in een maatschappelijke, bestuurlijke of politieke ontwikkeling. (Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Momentum_(overdrachtelijk))
** Helena Petrovna Blavatsky (Russisch: Елена Петровна Блаватская, Jelena Petrovna Blavatskaja), geboren als Jelena Petrovna von Hahn-Rottenstern (Jekaterinoslav, 12 augustus (O.S.)/31 juli 1831 – Londen, 8 mei 1891) was een occultist, medium en auteur van Duits-Russischearistocratische afkomst.(Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Helena_Blavatsky)
*** Ober-Ost: (afkorting van Oberbefehlshaber der gesamten deutschen Streitkräfte im Osten) is een Duitse term voor de Hoogste Commandant van de gezamenlijke Duitse troepen in het oosten tijdens de Eerste Wereldoorlog. (Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Ober-Ost)
—
Eerder verschenen op Met De Neus In De Boeken
