Een ongemakkelijkere waarheid
[Recensie] Het statement voorin dit boek klinkt als een goed doordachte missie van een multinational, maar is het niet. Het heeft meer – en vooral – een totaal andere ambitie dan het gemiddelde bedrijf:
“Dit boek is een zoektocht naar een nieuw verhaal over een economie voor een andere, betere wereld. En als we die wereld kunnen schetsen, willen we haar ook realiseren. Dat, en niets minder, is de ambitie van deze vertelling.”
Een betere wereld, dat horen we vaker, en ongeveer even zo vaak dat de wereld toch weer een gradatie slechter is geworden. De feiten: onze economie is ontspoord. Bedrijfswinsten zijn huizenhoog maar de werkende mens ziet dat niet terug op de salarisstrook. Betaalbare huizen zijn niet meer te vinden. De zorg, het onderwijs, de politie zijn uitgehold. Waarom accepteren we dat?
Sander (onderzoeksjournalist) en Hendrik (bestuurskundige) gaan terug in de tijd om te traceren waar het mis ging. Bij Sander komt de motivatie om dat te doen door de tegenstellingen die hij observeert in het dagelijkse leven in Amsterdam. Hoogopgeleide tweeverdieners leven een paar stadswijken naast bijstandsmoeders die de eindjes niet aan elkaar geknoopt krijgen. Hendrik werkt als beleidsmedewerker bij de Algemene Werkgeversvereniging Nederland en merkt dat zijn collega’s net als hij, een eerlijker en duurzamere wereld zouden willen. En net als bij hem, lukt dat niet omdat het systeem iedereen de andere kant op duwt. Het beslissende zetje voor hem om dieper te gaan graven komt als het kabinet Rutte vanuit het niets de dividendbelasting wil afschaffen voor een aantal bedrijven. Een cadeautje voor multinationals, zeg maar.
De twee mannen vinden elkaar en gaan zoeken naar oorzaken. Ze beginnen bij Gerard Philips als die in 1886 in Glasgow zijn studie begint. Gerard legt daar de fundamenten voor een gloeilampenimperium dat Philips gaat heten. De rest is historie. Philips wordt een meer dan succesvolle multinational die, in tegenstelling tot veel bedrijven anno nu, wel verantwoordelijkheid neemt voor zijn arbeiders. Philips investeert in goede maatschappelijke voorzieningen, winkels, speelplaatsen, een bibliotheek en scholen.
Die tegenstelling met het volgende hoofdstuk is schril. Dat beschrijft namelijk de omstandigheden waarin webwinkeldistributiecentrummedewerkers hun arbeid verrichten. Kernwoorden: buitenlandse arbeiders, anoniem, tot dertig km per dag lopen, wettelijk minimumloon, geen vaste aanstelling. Soortgelijke banen zijn helpdeskmedewerkers en pakketbezorgers: vrijblijvende arbeid, losgekoppeld van het bedrijf. Hier profiteren niet de medewerkers van een succesvol bedrijf, maar de aandeelhouders. In het klein is dit één van de oorzaken van het uitblijven van die eerlijke, duurzame wereld.
Dat is slechts één aspect van het probleem. Onze twee onderzoekers laten ook zien hoe ongezond groot de macht van aandeelhouders van ondernemingen is geworden. Mooi voorbeeld is Unilever. De hoogste baas Paul Polman heeft bijna tien jaar lang geprobeerd Unilever te verduurzamen. Met de goede redenen: het verminderen van de CO2-afdruk, bouwen aan een wereld waarin Unilever over honderd jaar nog steeds geld kan verdienen. Tot er een vijandig overnamebod kwam van het Amerikaanse Heinz. De Amerikanen voelden niets voor een duurzame koers en stelden de aandeelhouders veel hogere rendementen in het vooruitzicht. De aandeelhouders wilden dat overnamebod best afwijzen, maar alleen als Polman de waarde van hun aandelenpakket zou vergroten.
Dit, en nog een wagonlading meer onrustbarende feiten halen Sander en Hendrik naar boven. Feiten die pijnlijk duidelijk maken dat winstoptimalisatie slecht samengaat met lange termijn-denken. En dat laatste is nodig om te investeren in de werkende mens in plaats van een handvol superrijken nog rijker te maken.
De onderzoekers brengen helder in kaart hoe in de loop van de geschiedenis sociale stromingen afgewisseld worden met economische-groei stromingen, en hoe het komt dat die verhouding uit evenwicht is geraakt. Het kantelpunt waarop we in een fout verhaal zijn gaan geloven, weten onze reporters precies aan te wijzen: een knap staaltje speurwerk. Ze halen de ongemakkelijkere waarheid naar boven, zoals Al Gore deed over de opwarming van de aarde met zijn ‘Inconvenient Truth’, maar dan een stapje dieper. Mooie idealisme-gedreven journalistiek.
—
Ook verschenen op Nico’s recensies
