Een sciencefictionroman avant la lettre
[Recensie] Frankenstein or The Modern Prometheus is de oorspronkelijke titel van Frankenstein. Interessant, wie was Prometheus? En wat is de relatie met het verhaal van Victor Frankenstein? Het verhaal is bekend. Frankenstein komt sinds het in 1818 gepubliceerd werd, nog steeds in talloze gedaanten tot ons, vooral in films. Jack Pierce, make-upartiest, creëerde in zijn film Frankenstein (1931) een veel lompere versie van het monster dan het beeld dat in het boek opgeroepen wordt. In de roman van Shelley beweegt hij zich sneller dan een adelaar. De auteur maakte een begin met haar verhaal toen ze de zomer van 1816 met vrienden in de omgeving van Genève doorbracht. Het koude en regenachtige weer nodigde uit tot het elkaar vertellen van spookverhalen bij het vlammend haardvuur.
Griekse schepper
Prometheus was een titanenzoon en onsterfelijk. Uit eenzaamheid boetseerde hij van klei een beeld naar de gedaante van de goden. Zijn vriendin Athene vond het mooi en bracht het tot leven met haar goddelijke adem. Snel daarna volgde er een vrouwelijke variant, Athene stond hiervoor model. Dit waren de eerste mensen. Ze hadden uit zichzelf niet veel in hun mars, daarom besloot Prometheus hen te onderwijzen. Dit ging goed totdat er een klimaatverandering kwam, het werd ijzig koud. Het verzoek aan Zeus om de mensen toegang te verlenen tot het goddelijk vuur werd afgewezen. Prometheus besloot het te stelen en werd daarvoor gestraft, hij werd vastgeklonken aan een hoge rots.
Frankenstein begint met een viertal brieven die kapitein Robert Walton schrijft aan zijn zuster. Hij is vast komen te zitten in het ijs, ten noorden van de poolcirkel. Op een dag ziet hij in een figuur met een hondenslee over het ijs trekken. Wanneer het ijs gebroken is de dag erna, ziet hij een tweede hondenslee, deze wordt bestuurd door Victor Frankenstein. In slechte conditie wordt hij aan boord gehaald en vertelt hij zijn levensverhaal in 24 hoofdstukken. Daarna volgt de spannende afloop, die zich afspeelt op de koude noordpool.
Victor
Victor Frankenstein groeide op in een beschermd milieu in Genève.
“Mijn moeders tedere liefkozingen en mijn vaders glimlach van een welwillend genoegen wanneer hij naar mij keek, zijn mijn vroegste herinneringen. Ik was hun speeltje en hun idool, en nog iets beters – hun kind, het onschuldige, hulpeloze schepsel dat de Hemel hun had geschonken, dat zij moesten grootbrengen tot een goed mens en wiens lot, of dat nu gelukkig of ongelukkig zou zijn, in hun handen lag en afhankelijk was van de manier waarop zij hun plichten jegens mij vervulden.”
Tijdens een reis naar Italië kwamen Victors ouders per toeval in aanraking met een arme familie, één van de kinderen had een heel ander uiterlijk, dit was Elizabeth, het meisje werd als pleegkind opgenomen in het gezin Frankenstein: “Een kind schoner dan een geschilderde cherubijn – een schepsel dat lichtgevend scheen te zijn, een meisje wier gestalte en bewegingen lichter waren dan die van de gemzen in de heuvels.”
Grafkelders
Als dertienjarige kwam Victor in de ban van de geheimen van de natuur, hij wilde ze doorgronden. Vooral het mysterie van de onsterfelijkheid fascineerde hem. Tijdens een verschrikkelijk onweer zag hij een vuurstroom uit een mooie oude eikenboom komen, de boom bleek volledig tot dunne houten flarden gespleten. Dat moment lijkt een keerpunt in z’n leven. In plaats aan de ingeving natuurfilosofie de rug toe te keren en wiskunde te gaan doen, negeert hij z’n ingeving.
Hij gaat natuurfilosofie studeren in het Duitse Ingolstadt, daar blijkt dat hij zijn tijd verdaan had aan het bestuderen van totaal achterhaalde schrijvers, hij moest opnieuw beginnen. Bij de heer Waldman komt hij op het juiste spoor en gaat zich bezighouden met alle takken van de natuurfilosofie, ook wiskunde en scheikunde.
Tijdens de studie raakt hij geobsedeerd door het ontstaan van het leven. Hij besluit zich te verdiepen in de anatomische wetenschap, het natuurlijk verval en ontbinding van het menselijk lichaam. Tijdens één van de bezoeken aan grafkelders en knekelhuizen ziet hij plotseling een wonderbaarlijk licht. Hij lijkt een geheim ontrafeld te hebben. Met deze kennis creëert Victor zijn schepping.
Het monster
Victor had zich zijn creatie heel anders voorgesteld, hij zag er angstaanjagend uit. Het monster ontsnapte en hier begint het spannende verhaal over de consequenties van Victors schepping. Het op zich goedaardige monster wordt boos omdat hij eenzaam is, zijn schepper heeft hem veroordeeld tot een wezen dat helemaal alleen in het leven staat, zonder familie. Hiervoor wil hij wraak nemen, heel triest voor Victors familie. Frankenstein kan geen open kaart spelen, hij zou krankzinnig verklaard worden.
Paradise lost
Het monster heeft zichzelf leren lezen en wist de hand te leggen op een paar boeken waaronder Verloren paradijs (Paradise lost), een episch gedicht van John Milton over de zondeval. Milton schreef dit gedicht tussen 1658 en 1663, toen hij al geheel blind was geraakt. Het monster voelt zich zowel Adam als de gevallen engel: “Denk eraan, ik ben uw schepsel; ik zou uw Adam moeten zijn, maar ik ben eerder de gevallen engel, wie u op onredelijke wijze elke vreugde ontzegt.”
“Net als Adam had ik blijkbaar geen band met enig ander levend wezen; maar in elk ander opzicht verschilde zijn situatie sterk van de mijne. Hij was voortgekomen uit Gods handen als een volmaakt schepsel, gelukkig en welvarend, onder de speciale hoede van zijn Schepper; hij werd in staat gesteld om te spreken met en kennis te vergaren van wezens van superieure aard; maar ik was ongelukkig, hulpeloos en alleen. Dikwijls beschouwde ik Satan als een geschikter symbool van mijn situatie, want wanneer ik het gezegende leven van mijn beschermers aanschouwde, rees vaak, net als bij hem, de bittere gal van afgunst in mij op.“
Frankenstein is een bijzonder verhaal in de vorm van een raamvertelling. Met groeiende verbazing word je het proces, dat Victor drijft tot zijn daad, ingetrokken. Stap voor stap groeit het besef van de consequenties van zijn schepping en in welke onmogelijke posities hij zich moet wringen. Compassie met Viktor en het monster tegelijkertijd klinkt paradoxaal, toch is het zo dat je niet anders kunt dan met beiden mee te voelen.
—
Eerder verschenen op Met de neus in de boeken
