Handreiking bij derde encycliek van Paus Franciscus
De auteurs
[Recensie] De redacteuren zijn verbonden aan de Tilburg School of Theology, uit welke kring ook de meeste auteurs ‘gerekruteerd’ zijn. Ze bedanken in het voorwoord Krijn Pansters van het Franciscaans studiecentrum, verbonden aan diezelfde faculteit. Hij was degene die na het verschijnen van paus Franciscus’ encycliek Fratelli tutti in 2020 een online leeskring organiseerde rond deze brief. De inleidingen voor die leeskring zijn in dit boekje gebundeld.
Thematiek
Pauselijke encyclieken verdienen het om goed gelezen te worden. Niet alleen door katholieken, maar ook door protestanten. Sterker nog, paus Franciscus richt zich in zijn encyclieken graag tot de hele mensheid. Het zijn brieven die diep geworteld zijn in het christelijk geloof, maar die zich richten op het goede leven voor alle mensen. In dit boekje bespreekt elke inleider een van de hoofdstukken uit de al met al lijvige tekst van de paus.
Waar gaat die over? De paus betoogt dat wij mensen allen elkaars broeders en zusters zijn. Dat maakt het niet tot een naïeve flower-power-tekst: de rook van een stevige cultuurkritiek stijgt eruit op. Internet heeft ons meer dan ooit in vijandige, angstige bubbels opgesloten, om maar iets te noemen. Meer dan ooit lijkt de ander, de onbekende, veroordeeld ‘de barbaar’ voor ons te zijn. In hoofdstuk 2 dient Franciscus het tegengif toe, met een aandachtige lezing van de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Vandaaruit ontrolt zich een perspectief van zelfgevende liefde die niet stil blijft staan bij eigen familie, vriendengroep, volk of landsgrens. Je hoeft je eigen ‘lokale kleur’ en verworteling niet te verliezen om je toch steeds weer te openen naar de ander en te bedenken dat we elkaar nodig hebben en domweg geroepen zijn elkaar te helpen.
Uiteraard resulteert dit in een boodschap die samenlevingen oproept zich niet af te sluiten voor immigranten. En de paus wordt bijna schrikbarend concreet en actueel als hij spreekt over de taak en roeping van politici (en hoe ze die eigenlijk nooit gestalte geven). Maar, zo benadrukken ook de inleiders, de encycliek houdt niet steeds het morele vingertje geheven om ons en onze samenlevingen te veroordelen. De tekst komt steeds net op tijd weer uit op een toon die uitnodigt tot mildheid, vriendelijkheid en vrede.
Leerzaam
De auteurs vertellen dat we Fratelli tutti kunnen lezen als een soort tweeluik met Franciscus’ vorige programmatische encycliek, Laudato Si’. Beide teksten zijn diep geworteld in de Franciscaanse spiritualiteit van verbondenheid met de aarde en met de mensheid. Was Laudato Si’ Franciscus’ grote oproep tot ecologische verantwoordelijkheid en verwantschap met al wat leeft, in Fratelli tutti benadrukt hij de verwantschap met alle mensen.
Reflectiezinnen voor politici
“Politiek is nobeler dan goed voor de dag komen, marketing en media-spin. Daarmee zaai je alleen maar verdeeldheid, ruzie en somber cynisme waardoor mensen verlamd raken om zich nog in te zetten voor een gemeenschappelijk doel. (…) Als de tijd voortschrijdt en je terugkijkt op het verleden zullen de vragen niet zijn: ‘Hoeveel mensen steunden me?’, ‘Hoeveel stemmen kreeg ik?’, ‘Hadden mensen wel een positieve indruk van me?’. De werkelijke en mogelijk pijnlijke vragen zullen zijn: ‘Hoeveel liefde heb ik in mijn werk gestopt?’, ‘Bracht ik onze mensen werkelijk verder?’, ‘Welk stempel heb ik gedrukt op de maatschappij?’, ‘Welke echte verbindingen heb ik gecreëerd?’, ‘Welke positieve krachten heb ik ontketend?’, ‘Hoeveel sociale vrede heb ik gezaaid?’, ‘Welk goed heb ik bereikt in de positie die mij is toevertrouwd?’.”
Reden om dit boek niet te lezen
Het is een dun boekje dat niet naar zichzelf verwijst, maar naar de tekst waar het op gericht is: Fratelli tutti. Je kunt ook rustig dit boekje helemaal laten zitten en zelf de encycliek gaan lezen.
Reden om dit boek wel te lezen
Door de dienstbaarheid van dit boekje krijg je zin om Franciscus’ encycliek te gaan lezen, sterker nog, er is eigenlijk geen reden waarom je dit boekje op zou slaan en Fratelli tutti er niet bij zou pakken. De encycliek zelf is echter dikker en moeilijker dan deze samenvattende toelichting, dus wie eenvoudig toegang zoekt tot de warme en gloedvolle boodschap van Franciscus, kan hier een prima beeld krijgen.
—
Eerder gepubliceerd in Trouw
