Expressionisme in de bouwkunst
[Recensie] In Museum Het Schip is momenteel een tentoonstelling te zien over de Spaanse architect Antoni Gaudí in vergelijkend perspectief met werk van Amsterdamse Schoolarchitecten. We schreven al eerder over de tentoonstelling Gaudí en de Amsterdamse school. Bij de tentoonstelling is tevens een publicatie verschenen. In het boek kan uitvoeriger ingegaan worden op de relatie tussen het werk van Gaudí en dat van de architecten van de Amsterdamse School. Hierbij zijn treffende gelijkenissen te vinden in het werk uit Spanje en Nederland maar ook wel degelijk verschillen. Ondanks het feit dat Gaudí meer als unieke eenling gezien wordt en de Amsterdamse School een gemene deler is voor vele architecten, kunnen beide ontwerpstromingen gezien worden als nationale exponent van een internationaal expressionisme in de bouwkunst.
In het boek diepen acht auteurs verschillende thema’s in het leven en werk van Antoni Gaudí verder uit, en plaatsen dit in context met internationale ontwikkelingen die speelden. Daarbij wordt ook het fenomeen van de Amsterdamse School behandeld. Zo is de maatschappelijke context van de periode waarin de zo kenmerkende bouwkunst van Gaudí tot wasdom kwam dezelfde als waarin dat gebeurde met de Amsterdamse School. Hoewel Gaudí enkele decennia eerder actief was dan de glorietijd van de Amsterdamse School, ontwikkelden beide stromingen zich in maatschappij die in snel tempo sterk industrialiseerde. Beide stromingen waren onderdeel van een tegenbeweging die hernieuwde inspiratie vond in de natuur en zich dan ook veelvuldig bediende van een organische en golvende vormentaal.
Hoewel van Gaudí bekend is dat hij diep religieus was, hebben de auteurs toch een link gevonden met de op de idealen van de arbeidersbeweging gestoelde Amsterdamse School. In zijn jonge jaren heeft de Catalaan namelijk meegewerkt aan een grootschalig ontwerp- en bouwproject van een arbeiderscoöperatie in Mataró. Hoewel het project uiteindelijk niet volledig werd uitgevoerd is nog altijd een textielhal te bewonderen die Gaudí voor het project ontwierp. Deze heeft echter nog niet veel weg van de golvende en ‘dansende’ gebouwen waar hij later bekend om is komen te staan.
In het boek is veel ruimte voor de behandeling van Gaudí’s materiaalgebruik en zijn methoden van constructie. Ook hierin zien de auteurs veel gelijkenissen met de adepten van de Amsterdamse School. Net als hen hechtte Gaudí veel waarde aan het gebruik van ambachtelijke materialen en vakmanschap. De ingewikkelde constructies en decoraties die Gaudí opnam in zijn ontwerpen konden, net als in veel gevallen bij de Amsterdamse School, alleen door ervaren en bedreven vaklieden uitgevoerd worden.
Een andere overeenkomst tussen de visie op ontwerpen en bouwen van Gaudí en de architecten van de Amsterdamse School is dat ze allemaal streefden naar de vervolmaking van een Gesamtkunstwerk, een totaalkunstwerk waarbij exterieur en interieur één onlosmakelijk geheel vormen en elkaar versterken. Het geheel vormt zo meer dan de som van de afzonderlijke delen. In Nederland is ook H.P. Berlage een bekende navolger van dit streven. In het oeuvre van Gaudí vormt bijvoorbeeld Casa Batlló een prachtig voorbeeld van deze visie. Dit pand bestaat van binnen en buiten en van boven tot onder uit één golvend organisch geheel, waarbij zelfs in deurpanelen en ramen geen rechte hoek te vinden is.
De tentoonstellingspublicatie vormt zo een fijne en nuttige aanvulling op de mooie tentoonstelling die in Het Schip te bewonderen is. De bijdragen van de auteurs uit Nederland en Spanje vormen een samenhangend geheel waarin inspiratie en werk van Gaudí en de Amsterdamse Schoolarchitecten in vergelijkend perspectief onderzocht worden. De vele prachtige illustraties die daarbij ter lering en vermaak in het boek zijn opgenomen laten elke liefhebber van deze expressionistische architectuurstromingen watertanden. Een aanrader zowel als lees- als kijkboek.
De tentoonstelling Gaudí en de Amsterdamse School is nog tot en met 31 maart 2019 te zien in Museum Het Schip in Amsterdam. Geïnteresseerd in de Amsterdamse School? Lees ook de blog bij de tentoonstelling Gaudí en de Amsterdamse School.
—
Eerder verschenen op Hereditas Nexus
