"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Gedachten

Zondag, 4 juni, 2017

Geschreven door: Blaise Pascal
Artikel door: Karl van Heijster

Op zoek naar houvast met Blaise Pascal

[Column] Toen ik nog jong was en overtuigd van mijn eigen gelijk, hield ik verschillende aantekeningenboekjes bij met alle gedachten die ik de moeite waard vond. Dat blijkt jaren later een vruchteloze onderneming te zijn geweest – ik kwam niet verder dan “Trompet: hoofddeksel waar je op kunt drummen” –, maar ik ben dan ook geen Blaise Pascal (1623-1662). De Franse wis- en natuurkundige is namelijk niet alleen verantwoordelijk voor de grondslagen van de waarschijnlijkheidsrekening en integraalleer, het bouwen van een van de eerste mechanische rekenmachines én het uitvinden van het openbaar vervoer, maar ook voor het neerpennen van één van de beroemdste aantekeningenverzameling uit de Westerse geschiedenis, zijn postuum verschenen Gedachten (1669).

In zijn verzameling van ruim 1000 aforismen, paragrafen en overpeinzingen toont Pascal zich van zijn vroomste kant. Zijn bekendste gedachte is zonder twijfel de zogenaamde gok van Pascal. De redenering gaat als volgt. Het is ofwel het geval dat God bestaat, ofwel het geval dat Hij niet bestaat. Het is onmogelijk om op basis van het verstand te beslissen welke optie het geval is. Er moet dus op basis van iets anders een keuze gemaakt worden. Pascal redeneert vervolgens: een gelovige verliest niets als God niet bestaat, maar verkrijgt eeuwige zaligheid als dat wel het geval is. Een ongelovige daarentegen verliest niets als God niet bestaat, maar roept eeuwige ellende over zich af als dat wel het geval is. Het is dus het best om te geloven dat God wel bestaat.

Er is in de loop van de eeuwen veel terechte kritiek op de gok van Pascal geweest, maar de context van de Gedachten maakt zijn redeneertrant begrijpelijk. De denker zoekt naar houvast, een reden om te geloven wat hij gelooft. Handvaten vindt hij in de wonderen van Jezus, de gedachte dat God zich voor de mensen verborgen houdt, het idee dat het verstand ontoereikend is om zijn vragen te beantwoorden. De Pascal die in de Gedachten spreekt is geen standvastige gelovige die uitlegt hoe het in elkaar zit, maar een zoekende geest, gevangen tussen het niets en de oneindigheid. Zijn gedachten bieden zo een perfecte inkijk in de belevingswereld van een religieus man.

Mijn eigen aantekeningen zijn inmiddels volslagen onbegrijpelijk geworden voor mijn oudere ik (en voor anderen ook, trouwens), en tot op zekere hoogte is Pascal hetzelfde overkomen. De geïnteresseerde lezer kan gelukkig terecht bij het notenapparaat dat de meer obscure gedachten zoveel mogelijk verheldert. Door de aard van het boek zal Gedachten nooit een pageturner worden, maar een periodieke bladertocht door Pascals notities zal zelfs de meest verstokte atheïst invoelend maken voor de wereld van het christendom. En dat is meer dan je van mijn eigen aantekeningen kunt zeggen, want toen ik nog overtuigd was van het eigen gelijk, kwam ik niet verder dan: “christen-dom (!)”.

Boekenkrant

Eerder verschenen in Splijtstof

Boeken van deze Auteur:

Gedachten

Gedachten