Een groot land met een dikwijls ‘klein’ verhaal
[Recensie] Wie de politieke ontwikkelingen van de afgelopen jaren heeft gevolgd, zal zich vaak hebben verbaasd: hoe is het mogelijk dat het machtigste land ter wereld een dergelijke president voortbracht die bovendien – en dat is nog bedenkelijker – zoveel kiezers achter zich wist te verzamelen? Wat is er aan de hand met dit land dat dit heeft gekund? Nu er een nieuwe president is aangetreden van wie (te)veel wordt verwacht, kan de balans van het Trump-tijdperk worden opgemaakt.
De Geschiedenis van de Verenigde Staten sluit af met deze presidentiële wisseling maar de jongste gebeurtenissen die het einde van de vorige president inluidden – de bestorming van het Capitool – konden uiteraard niet meer worden meegenomen in dit boek.
Frans Verhagen is journalist en historicus en schreef dit boek in 2017 dat nu in de derde, uitgebreide druk is verschenen. Het boek is helder opgezet in negen grote hoofdstukken met titels die steeds een tijdvak karakteriseren. Frans Verhagen schrijft helder en weet de ontwikkelingen duidelijk neer te zetten. Hij gaat vrij gedetailleerd op de gebeurtenissen in zodat de lezer veel namen en feiten onder ogen krijgt zonder dat hij de draad kwijt raakt. Misschien is het mooi om in een volgende druk per hoofdstuk een korte samenvatting te maken waarin de hoofdlijnen zichtbaar worden.
Frans Verhagen heeft er werk van gemaakt en gaat terug naar het begin. Dat zijn de Pilgrim Fathers die met het schip de Mayflower in 1620 vanuit Ierland de oceaan oversteken. Zij zijn overigens niet de enige emigranten al hebben zij in de geschiedenisboekjes wel de meeste aandacht gekregen.
Wat opvalt is dat de slavenhandel al vroeg begint en dat de eerste nieuwkomers in botsing komen met de aanwezige bevolking, de Indianen. Ook na de onafhankelijkheidsverklaring in 1776 door Thomas Jefferson blijft de slavernij bestaan ondanks de tweede paragraaf waarin wordt verklaard “dat alle mensen gelijk geschapen zijn, dat ze door hun Schepper gezegend zijn met bepaalde onvervreemdbare rechten, waaronder het recht op leven, vrijheid en het najagen van geluk”, pag 82.
Ondanks de mooie woorden is de praktijk ten aanzien van gelijkheid toch weerbarstiger. De groeiende katoenproductie stimuleert de slavernij alleen maar: “Slavernij was het niet-bespreekbare familiegeheim dat iedereen kende,” (p.117). die uiteindelijk wordt afgeschaft maar de ongelijkheid tussen blank en zwart blijft bestaan. In 1955 weigerde Rosa Parks in de bus op te staan voor een blanke en dit maakte iets los. Lezing van de memoires Michelle Obama. De biografie laat duidelijk zien dat er nog steeds een diep geworteldd en hardnekkige ongelijkheid aanwezig is in de Amerikaanse samenleving.
Een ander en nog steeds actueel punt is de verhouding tussen de verenigde en de federale staten. Het verschil tussen noordelijke en zuidelijke staten, dat nog steeds aanwezig is en zorgt voor politieke tegenstellingen, is al oud, zo maakt dit boek Geschiedenis van de Verenigde Staten steeds weer duidelijk. In het zuiden stelt men wetten die men onaanvaardbaar acht – omdat ze gevestigde belangen van katoenbazen aantasten – buiten werking. Zij kunnen zich dat protest veroorloven want “katoen was de motor van de Amerikaanse economie,” (p. 166). Het conflict wordt de aanleiding tot de burgeroorlog van 1861. Uit die tijd dateert de racistische beweging van de Ku Klux Klan die tot ver in de vorige eeuw aanwezig is. Eind 19e eeuw worden er in het zuiden wetten vervaardigd die rassenscheiding als doel hebben.
Intrigerend is het gegeven dat president Roosevelt de Tweede Wereldoorlog zag aankomen en daar op anticipeert door het budget voor defensie te verhogen en de marine uit te breiden. De Japanse aanval op Pearl Harbour werkt als een ‘boemerang’ (zoals Frans Verhagen dat uitdrukt). De oorlog heeft een positieve invloed op de economie en maakt een einde aan de Grote Depressie van de dertiger jaren met de bekende beurskrach in 1929.
De gebeurtenissen uit de naoorlogse periode zijn vrij algemeen bekend zoals de Truman doctrine: “dat het beleid van de VS moet zijn om de vrije volkeren te steunen die zich verzetten tegen pogingen hen te onderwerpen…,” (p.322). Het leidt een nieuwe periode in waarin de VS wel als de ‘politieagent van de wereld’ worden beschouwd, al zijn de politieke keuzen en de daaruit voortvloeiende militaire strategie lang niet altijd even gelukkig zoals de Vietnam-oorlog pijnlijk heeft duidelijk gemaakt. Ik kan mij de leuze ‘Johnson moordenaar’ nog levendig herinneren want ook in Europa was er onder jongeren een diep gewortelde afkeer van deze uitzichtloze en oorlog die onnoemelijk veel slachtoffers heeft geëist. Wat in dit boek niet ter sprake komt – maar je kunt ook niet alles vertellen – is het gebruik van napalm en een ontbladeringsmiddel waardoor ook de bevolking werd getroffen. De foto van het wegrennende naakte meisje Phan Thị Kim Phúc is iconisch geworden en had veel publieke invloed.
Kort na de Tweede Wereldoorlog schoten de VS Europese landen te hulp met hun Marshall-programma. Ik herinner mij van de lagere school – zoals die toen heette – dat dit als een vorm van onbaatzuchtige hulp aan getroffen landen werd gepresenteerd. Over de politieke achtergrond om de communistische invloed te keren, werd niet gesproken en daar waren we ons misschien ook niet eens van bewust. Wellicht maakte het voor het effect van die welkome hulp ook niet eens wat uit. Deze Marschall hulp is het begin van de Koude Oorlog die gekenmerkt wordt door angst, ideologie en geloofwaardigheid zoals Frans Verhagen uitlegt vanuit de leidende gedachte: “Er was brede eensgezindheid dat Amerika het meest fantastische en het meest vrije land ter wereld was, met een lotsbestemming, mogelijk zelfs goddelijk geïnspireerd, om de rest van de wereld tot zijn eigen niveau te verheffen”, pag 345. Zo hier en daar duidt de auteur de geschiedenis in dergelijke bewoordingen, hoewel het boek overduidelijk informerend van aard is en gebeurtenissen registreert.
Interessant zijn de vele kaders door heel het boek heen waarin uiteenlopende onderwerpen als airconditioning, Elvis Presley, Woodstock festival, Watergate schandaal, Twin Towers en, orkaan Katrina ter sprake komen.
Herkenbaar zijn voor velen de presidenten uit de jongere geschiedenis: JFK die de Cuba-crisis doorbrak en in 1963 in Dallas werd vermoord. Clinton is niet los te zien van de affaire met Monica Lewinsky en zijn verweer is legendarisch geworden: “I did not …” Barack Obama wordt getypeerd als “Een bruggenbouwer loopt vast”.
Het boek eindigt met de Black Lives Matter beweging waaruit blijkt dat eeuwenoude racistische tegenstellingen en ongelijkheid nog steeds aanwezig zijn. De verkiezing van Joe Biden tot president rondt dit boek af.
Dit boek Geschiedenis van de Verenigde Staten is een lang maar boeiend verhaal met grote maar toch wel veel ‘kleine’ momenten” die getypeerd worden door gebrek aan visie of de invloed van een ondermijnende visie, gebrek aan daadkracht en de onmacht om menselijke tegenstellingen te overbruggen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
