Geniale caleidoscopische raamvertelling over superdiversiteit
[Recensie gebaseerd op het Engelse boek] Bernardine Evaristo (1959, VK) ontving samen met de Canadese Margaret Atwood in 2019 de Booker Prize for Fiction voor haar achtste boek Girl, Woman, Other, in 2020 vertaald naar het Nederlands door Lette Vos als Meisje, Vrouw, Anders. Evaristo groeide op in Woolwich, Londen als vierde van acht kinderen van een katholiek Iers-Engelse moeder en een Nigeriaanse vader met Braziliaanse roots en werd auteur en theatermaakster.
In Girl, Woman, Other beschrijft Evaristo de levens van 12 vrouwen van verschillende achtergronden over verschillende decennia heen; de jongste is 19, het oudste nog levende personage 93. Allen hebben ze gemeen dat ze van gekleurde achtergrond zijn of gekleurde voorouders hebben. Voor de rest zijn hun levens en karakters heel verschillend.
Spil in het boek is Amma, een toneelschrijfster van in de 50, die we in het eerste hoofdstuk leren kennen, en die met de première van haar laatste nieuwe toneelstuk De laatste amazone van Dahomey in het National Theatre, eindelijk echt hoopt door te breken. (Over de amazones van het oude Afrikaanse koninkrijk Dahomey een gebied in het zuiden van het huidige Benin, een vrouwelijk regiment soldaten dat vanaf de 17e eeuw tot aan de koloniale verovering door de Fransen, gekend was voor zijn agressiviteit, genadeloosheid en vechtlust en bestond tot 1901). Amma is gekend voor haar theaterstukken waarin ze vrouwen van kleur centraal stelt en op haar première dagen uiteindelijk heel wat personages uit de korte verhalen die deze caleidoscopische raamvertelling eigenlijk samenstellen, op. Natuurlijk zijn er een aantal aspecten van Amma terug te vinden in het leven van de schrijfster zelf.
Dan komen de hoofdstukken over haar dochter Yazz en over een van haar twee partners Dominique. Yazz, een jonge, moderne vrouw met een heterogeen groepje vrienden, toont liefde voor haar moeder maar vindt ze toch te voorbijgestreefd in haar doen en handelen; Dominique zal zich na een verkeerd afgelopen avontuur uiteindelijk toch settelen in de VS. Het is opvallend hoeveel thema’s worden aangesneden. De personages zijn zo verschillend van elkaar omdat ze uit verschillende generaties komen (van Yazz tot Hattie en nog verder in de tijd), uit verschillende rangen en standen (Carole, LaTisha, Grace, …), zich willen profileren voor hun gemeenschap en de perfectie willen bereiken (Shirley), net gewoon zichzelf willen zijn en niet volgens een bepaald gender willen leven (Megan/Morgan) of ook niets (willen) afweten van een toevallige gemengde afkomst (Penelope). Zelfs de olie-ontginning door het Brits-Nederlandse Shell in Nigeria wordt terloops aangeraakt, hoe actueel kan een boek toevallig zijn? (In jan ’21 winnen vier Nigeriaanse boeren in Nederland een belangrijke rechtszaak van deze multinational wier landbouwgronden vervuild werden door lekken in de Shell-oliepijpleidingen.) Kolonisatie en dekolonisatie, slavernij, de socio-economische ontwikkeling van het VK zelf, Blacklivesmatters, Metoo: al deze thema’s doorsnijden de levens van de 12 geportretteerde vrouwen en tonen de genialiteit van de auteur.
Van allen krijg je in verschillende mate hun ontwikkeling mee, en zie je waarom ze geworden zijn wie ze zijn, en waarom ze welke keuzes maken. Het multiculturele Londen maar ook de hardheid en de isolatie van het leven in de jaren 40 en 50 aan de kust (Plymouth) en op het platteland (Greenfields farmhouse) wordt naar voren gebracht. Het boek is enorm rijk aan verhalen en levens om te ontdekken. Alle personages zijn op zoek naar erkenning en een plaats in de maatschappij, of ze nu aan het begin van hun leven staan of ze in volle gemoedsrust hun leven willen afsluiten. Ook door hun relaties en vriendschappen laten ze zich bepalen. Ontroerende stukken wisselen af met wat spannendere stukken als een personage weer een andere richting uitgaat, de mix is perfect. De auteur laat je in de schoenen van de andere staan en het leven door hun bril bekijken.
Het boek heeft een aparte schrijfstijl waaraan men wel eerst gewoon moet worden: zinnen beginnen niet met hoofdletters, en er worden geen punten aan het einde van een alinea gebruikt. Gelukkig is hier, eveneens in het Engelse e-book, mee rekening gehouden en werden de nodige inspringingen behouden. Ondanks deze techniek en ook ondanks de voortdurende sprongen in tijd en perspectief word je na een korte inwerkingsperiode meegesleept door de overduidelijke vertelkunst van de auteur. Een brok geschiedenis die op dergelijke magistrale manier doorheen een roman verweven en vanuit verschillende invalshoeken bekeken wordt, is echt wel een mustread.
“you’ve really suffered, Yazz says. I feel sorry for you, not in a patronizing way, it’s empathy, actually
I haven’t suffered, not really, my mother and grandmother suffered because they lost their loved ones and their homeland, whereas my suffering is mainly in my head
it’s not in your head when people deliberately barge into you
it is compared to half a million people who died in the Somali civil war. I was born here and I’m going to succeed in this country, […]
Yazz? I’m not a victim, don’t ever treat me like a victim, my mother didn’t raise me to be a victim.”
—
Eerder verschenen op Hebban
