Schillebeeckx blijft actueel
Een nieuwe bundel met artikelen van Edward Schillebeeckx biedt een uitstekende introductie in het denken van deze nog altijd actuele theoloog.
[Recensie] Zou de naam Edward Schillebeeckx (1914-2009) jonge gelovigen nog iets zeggen? In de vorige eeuw was deze Nijmeegse dominicaan een van de meest invloedrijke theologen ter wereld. Alle reden om iets van zijn werk op te nemen in de reeks Theologische Klassiekers. Zo zag een bundel artikelen het licht, onder de titel God de levende. Dan gaat het dus niet om de heruitgave van een bestaand werk, zoals dat gebeurde met het Bijbels ABC van Miskotte en Orthodoxie van Chesterton. Deze keer viel de keuze op een viertal artikelen over geloof, cultuur en politiek.
In zijn inleiding schetst Stephan van Erp, hoogleraar te Leuven, de positie van Schillebeeckx ten opzichte van de moderne cultuur en de daarin voortschrijdende secularisatie. Waar anderen in de kramp schoten, koos Schillebeeckx een positieve insteek. Hij zag voor kerk en geloof mogelijkheden zich te zuiveren van een klerikalisme en een spirituele verhevenheid die niet tot de kern behoren. In zijn optiek kon het christendom in een tijd van secularisatie een gedaanteverandering doormaken waar het niet slechter van werd.
De bundel God de Levende ontleent zijn titel aan een vertaald artikel uit 1981. Dat begint met een anekdote. Een West-Europeaan landt met zijn vliegtuig in Afrika en meldt trots: “Op één dag heb ik de afstand afgelegd waarvoor ik vroeger dertig dagen nodig had.” Waarop de wijze zwarte hoofdman hem vraagt: “Sir, wat doet u dan met die andere negenentwintig dagen?” Aansluitend schetst de theoloog hoe de mens zich beweegt tussen technische rationaliteit enerzijds en de zin van ons handelen anderzijds. Hij laat zien dat spreken over God alles te maken heeft met dat laatste: de vraag wat ons werkelijk bezighoudt in het leven.
In een ander artikel schrijft hij behartenswaardige dingen over de kerk. Voor hem is zij de plaats waar heil van Godswege voortdurend aan de orde wordt gesteld, uitdrukkelijk beleden, profetisch verkondigd en liturgisch gevierd wordt. Met Luther beaamt hij dat de kerk “een steeds zich hervormende geloofsgemeenschap” is. Of om het in lijn met het Tweede Vaticaanse Concilie te zeggen: “De heilige kerk behoeft immerdurende uitzuivering”. Maar de westerse kerk lijkt moe. En onopgemerkt wordt ze belaagd en geknecht, met name door de individualistische, geprivatiseerde welvaartssamenleving. De bevrijdende God van de joods-christelijke traditie is een God geworden die borg staat voor burgerlijke deugden als ijver en fatsoen.
Als geheel geven de vier artikelen, samen met de heldere inleiding, een mooi beeld van het leven en gedachtegoed van deze grote theoloog. Wel vraag je je af welke lezersgroep de uitgever voor ogen staat. Want menig theoloog heeft wel iets van Schillebeeckx op de plank staan, of kan teruggrijpen op de tachtig teksten die Robert Schreiter al eens bijeenbracht.
Ook is er het toegankelijke interview in boekvorm van Huub Oosterhuis en Piet Hoogeveen (God ieder ogenblik nieuw). Wel zijn dat uitgaven uit de vorige eeuw. Misschien is deze bundel meer voor jonge theologen en gelovigen die willen weten: “Schillebeeckx, wie was dat al weer en wat schreef hij zoal?” Zij worden dan op hun wenken bediend. Deze teksten laten zien dat deze fenomenale theoloog nog weinig aan actualiteit heeft ingeboet.
—
Eerder verschenen in Volzin
