"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

God is groter dan ons hart

Zondag, 15 november, 2020


Artikel door: Piet Halma

Aartsbisschop in tijden van verandering

De Oud-Katholieke Kerk heeft in de afgelopen halve eeuw ingrijpende veranderingen doorgemaakt. Een biografie van de in 2018 overleden aartsbisschop Antonius Jan Glazemaker schetst een interessant beeld van de ontwikkelingen.

[Recensie] Bij oud-katholiek denk je al gauw aan iets gedateerds, ouderwets en niet meer relevant, maar als je duikt in de wordingsgeschiedenis van dit kerkgenootschap ontdek je dat ‘oud’ staat voor de wil zich te oriënteren op de kerk van de eerste eeuwen en op de bronnen van die periode. En met ‘katholiek’ in haar naam maakt de kerk duidelijk dat ze binnen de brede katholieke traditie wil staan waarin woord én sacrament van belang zijn en waarin het geloof van alle eeuwen en plaatsen wordt beleden.

En juist met die katholieke traditie ging het in ons land mis halverwege de achttiende eeuw. In die tijd speelden binnen de Rooms-Katholieke Kerk twee grote problemen: een steeds invloedrijker centraal gezag vanuit Rome en een theologisch meningsverschil over een in die tijd actueel thema: de genadeleer. Zo komen de door Rome aangestuurde jezuïeten met de opvatting dat de mens een eigen bijdrage kan leveren aan zijn zielenheil door vroomheidsoefeningen te doen en door de sacramenten te ontvangen. Grote invloed had Cornelius Jansenius (1585-1638) die een sterk accent legde op de invloed van Gods genade voor het heil van de gelovigen en op het belang van de innerlijke gezindheid van de mens. zijn volgelingen werden Jansenisten genoemd.

Maria’s onbevlekte ontvangenis

Boekenkrant

Rome steunde de jezuïeten en verketterden de jansenisten die daarna in 1724 een eigen bisschop benoemden: het begin van wat nu de Oud-Katholieke Kerk heet. Pogingen om toch binnen het kerkverband van de Rooms-Katholieke Kerk te blijven strandden definitief toen de oud-katholieken niet wilden meegaan met het dogma van Maria’s onbevlekte ontvangenis uit 1854. Later sloten meerdere katholieke groepen uit het buitenland zich aan, wat weer heeft geleid tot een wereldwijde Unie van Utrecht, waarvan de hoofdzetel altijd in Utrecht is gebleven. Opvallend is dat de verkiezing van de bisschoppen altijd op democratische wijze heeft plaatsgevonden.

De biografie van Antonius Jan Glazemaker (1931-2018) volgt – na deze historische uiteenzetting, de recente kerkgeschiedenis van de Oud-Katholieke Kerk op een aantrekkelijk geschreven en gedegen gedocumenteerde wijze. We lezen hoe de boerenzoon Teus niet kiest voor het boerenbedrijf van zijn vader in Hilversum, maar voor een priesteropleiding. Het is de opkomende oecumene, waaronder de oprichting van de Wereldraad van Kerken in 1948, die van grote invloed is op zijn verdere werk en zich ook terugbetaalt als hij in 1982 wordt verkozen tot aartsbisschop.

Bij zijn inwijding kiest hij – geheel in de katholieke traditie – voor de lijfspreuk ‘God is groter dan ons hart’. Híj ontleent de spreuk aan een voorval in zijn pastorale praktijk waar de discussie woedt of een homofiele parochiaan wel de sacramenten mag ontvangen: deze parochiaan verdedigde zijn geaardheid met de zin ‘God is groter dan ons hart’, een zin die indruk maakte op Glazemaker.

Zo ondergaat door de bemoeienis van de verse aartsbisschop de voor oud-katholieken essentiële liturgie, – die voor buitenstaanders nog steeds heel ‘rooms’ aandoet – talrijke vernieuwingen, waarbij vooral de teksten toegankelijker werden. Discussies over het inzegen van homorelaties, de volwaardige rol van vrouwen in de kerk en het mogelijk maken van een tweede huwelijk na een echtscheiding werden serieus gevoerd. Ze leidden onder het leiderschap van Glazemaker tot de nodige aanpassingen, waardoor dit kerkgenootschap aantrekkelijk werd voor leden van andere kerkgenootschappen.

Wytse van der Velde

Zo zijn er vooral veel gereformeerden in de afgelopen decennia van kerkgenootschap gewisseld en actief binnen de Oud-Katholieke Kerk geworden. Een van hen is pastor Wytse van der Velde, nu gepensioneerd en nog actief voor de oud-katholieken in Fryslân (zie kader). Hij leverde een belangrijke inbreng aan de biografie, geschreven door de eveneens op latere leeftijd toegetreden juriste Lydia Jansen. Zij werd vooral geraakt door de verzorgde liturgie, de open houding ten opzichte van de samenleving en het accent op de persoonlijke gewetensvorming.

Jansen deed uitvoerig archiefonderzoek naar de hele loopbaan van Glazemaker, maar ook zocht ze naar zijn leiderschapsstijl. Zij heeft de voorman niet kunnen betrappen op indrukwekkende essays of diepe theologische vergezichten, maar hij zorgde volgens haar bij alles dat hij de juiste mensen om zich heen had om zijn wens tot vernieuwingen in rapporten en besluitvorming van eigen synodevergaderingen zachtjes naar zijn hand te zetten.

De enige smet die Jansen op Glazemakers blazoen werpt is zijn omgang met het seksueel misbruik dat ook binnen de Oud-Katholieke Kerk heeft plaatsgevonden – niet zo grootschalig, maar toch. Glazemaker heeft toegegeven hier niet adequaat in gehandeld te hebben. Iets wat hij later heeft proberen goed te maken door actief te participeren in oecumenische initiatieven die het potentiële misbruik aan de orde blijven stellen. Ook bleef hij tot aan zijn overlijden actief in talloze oecumenische organisaties, zoals de IKON.

God is groter dan ons hart is een mooie geschiedschrijving voor iedereen die de kerk een warm hart toedraagt. Op een prettig leesbare manier wordt de lezer op de hoogte gebracht van een interessant en weinig bekend onderdeel van onze recente kerkgeschiedenis.

Eerder verschenen in Friesch Dagblad


Laat hier je reactie achter:

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Alleen inhoudelijke reacties die gaan over het besproken boek en/of de recensie worden geplaatst.