Wil God oorlog?
[Recensie] De vraag naar religie en geweld staat sinds 11 september 2001 onafgebroken op de agenda. En niet ten onrechte, te oordelen naar het aantal doden dat religieus geïnspireerd geweld op zijn naam heeft staan. Maar is het verband tussen religie en geweld intrinsiek? Of vindt het geweld onder de religieuze noemer haar oorsprong in iets anders? Wat verstaan we eigenlijk onder geweld? In God tussen oorlog en vrede: Kritische reflecties op de relatie tussen religie en geweld duiden theologen, religiewetenschappers, filosofen en historici die vragen, elk vanuit hun eigen perspectief. Het resultaat is een toegankelijk geschreven, zeer actuele en noodzakelijke essaybundel.
Het eerste dat daarbij opvalt is dat zeven van de negen artikelen de problematiek in het licht van het christendom behandelen. Dat is jammer, want juist de bijdrage van arabist Jan Jaap de Ruiter, waarin hij de daden van IS vanuit religieus licht bespreekt, behoort tot de beste van de bundel. De Ruiter wijst op het gewelddadige optreden van profeet Mohammed en het feit dat hij als machthebber in Medina de jihad verplichtte voor elke moslim. Vanuit dat licht bezien, hoeft het niet eens te verbazen dat diverse islamitisch geleerden gepoogd hebben zelfmoordterrorisme te rechtvaardigen met een beroep op de traditie. Toch is De Ruiter optimistisch. Het feit dat verschillende islamitische organisaties de daden van IS hebben afgekeurd, zonder hen tot ongelovigen te bestempelen, doet hopen dat het zelfreinigend vermogen van de islamitische gemeenschap sterk genoeg is om gewelddadig fundamentalisme een halt toe te roepen.
Maar hoe dienen gelovigen dan om te gaan met de tot geweld inspirerende teksten in hun heiligen boeken? Het antwoord is eigenlijk heel eenvoudig: lezen. Maar écht lezen. Theoloog Klaas Spronk neemt als voorbeeld het verhaal van Simson, die een tempel liet instorten op duizenden gelovigen. Het is makkelijk dit te lezen als oproep tot geweld. Maar die lezing veronderstelt dat Simson, omdat hij nu eenmaal de hoofdpersoon is, ook een personage met nastrevenswaardige eigenschappen is. Dat is niet het geval, toont Spronk in een kritische lezing aan. Hoogleraar Hebreeuws Pierre van Hecke stelt zichzelf een zelfde doel. Door het verhaal van de executie van koning Saul en zijn nakomelingen in de juridische context van haar tijd te plaatsen, ontzenuwt hij de hysterische claims van fundamentalisten en haar felste tegenstanders.
Een ander perspectief vinden we in de bijdrage van filosoof Rudi te Velde. De vraag van religie en geweld beperkt zich immers niet tot geweld jegens ander(sdenkend)en. Ook de gelovige zelf kan gekweld worden door zijn eigen overtuigingen, tot geseling aan toe. Met Blaise Pascal in de hand onderzoekt Te Velde Slavoj Žižeks claim dat echte religie pijn doet. Dat roept de vraag op naar de definitie van geweld. Is de stilzwijgend geaccepteerde definitie in de meeste bundels, die geweld richting anderen veronderstelt, niet te restrictief? Bijbelwetenschapper Albert Denaux lijkt te vinden van wel: “Geweld [is de] negatie van de ander (of van zichzelf) in zijn of haar persoonlijke waardigheid. Geweld dus als het reduceren van de ander (of van zichzelf) tot een instrument, als verzakelijking, als reductie tot een middel, in plaats van hem of haar te zien als een doel op zich.”
In negen korte artikelen valt de kwestie van religieus geweld natuurlijk niet op te lossen. Maar de auteurs in God tussen oorlog en vrede bieden genoeg aanknopingspunten voor een belangrijke discussie. Buiten dat de debat, zijn we overgeleverd aan de wil van God – en van hen die in zijn naam menen te mogen moorden.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alle
