Van je geloof glijden
Recensie van Emiel Hakkenes: God van de gewone mensen. Hoe het geloof uit een familie verdween.
De schrijver
Emiel Hakkenes (1977) was chef van de redactie Religie & Filosofie van Trouw, [tegenwoordig redacteur duurzaamheid bij Trouw, red]. Eerder publiceerde hij het boek Achter de schermen van de PKN.
Thematiek
Een veelzeggende gebeurtenis vormt de aanleiding voor het schrijven van dit boek: Hakkenes en zijn vrouw krijgen een zoontje, hun eerste kind. Zijn ouders komen als trotse opa en oma op bezoek en op een gegeven moment klinkt de vraag: “Gaan jullie hem ook laten dopen?’”De pijnlijke stilte die volgt en de overwegingen die deze vraag oplevert resulteren in dit boek.
Aan de ene kant is het een fraaie beschrijving van de geloofsgeschiedenis van Hakkenes’ voorgeslacht, in de vorm die ze vandaag de dag wel faction (een vermenging van feit en fictie) zullen noemen. Tot in het verre verleden probeert de auteur geloof, hoop en liefde van zijn voorouders te reconstrueren, waarbij hij tot interessante vondsten komt. Zo blijkt zijn familie tot in de negentiende eeuw katholiek te zijn geweest en niet gereformeerd, zoals hij had vermoed.
Tegelijk vormen die verhalen de inbedding voor de bevreemdende ervaring die Hannekes opdoet: dat hij met zijn ‘ongeloof’ een snoer doorknipt waaraan hij zelf een kraal is. Hij probeert door al die verhalen heen dus ook te begrijpen waarom hij niet meer ‘kan’ wat al die voorouders op een bepaalde manier wel ‘konden’ en ook wat hem dan precies met hen verbindt. Waarin herkent hij zich wel en waarin niet?
Mooiste passage
‘‘’Belijdt u te geloven in God, de Vader, de Almachtige, Schepper van de hemel en de aarde, en in Jezus Christus, Zijn eniggeboren Zoon, onze Here en in de Heilige Geest?’ Dat is de vraag waarop als antwoord ‘ja’ wordt verwacht. Mijn antwoord zou in alle eerlijkheid zijn: geen idee eigenlijk, maar ik denk van niet.”
In een notendop is dit Hakkenes’ houding tegenover de geërfde christelijke traditie. Typerend voor de postmoderne, schouderophalende houding van een jonge generatie tegenover de grote en beladen woorden van het verleden. “Hoe is het nog mogelijk jezelf erin terug te vinden?” is de vraag die hij tussen de regels door aan de lezer stelt.
Opvallend kenmerk
Weet dat u met dit boek, behalve de geloofsgeschiedenis van een voorgeslacht, ook een kleine geschiedenis van het Drentse dorp Gieten in handen hebt. Gieten is het dorp waar Hakkenes’ ouders heen verhuisden en waar hij zelf opgroeide. De lokale gereformeerde kerkgeschiedenis is tot in hilarische details in beeld gebracht (veel vergaderen, vooral over geldzaken), maar ook de verbanden met de dorpsgeschiedenis worden – terecht – uitvoerig belicht. Zo weet u aan het eind van dit boek heel wat meer over de opkomst, het blinken en verzinken van slachterij Udema.
Reden om dit boek niet te lezen
Hoewel dit boek een absolute aanrader is, laat het op één vlak belangrijke vragen open. Hakkenes is natuurlijk heel compleet en breed in zijn beschrijving. En ook wanneer hij zijn eigen ‘onvermogen’ om nog te geloven beschrijft trekt hij een paar stevige sociologische en filosofische analyses uit de kast om zichzelf enigszins te begrijpen. Knap gedaan. Een nadeel is echter dat de auteur zijn eigen, persoonlijke en kwetsbare verbondenheid met het door hem gekozen thema uit de weg gaat. Zolang het om ‘menselijke’ overwegingen gaat is hij vol begrip, maar zodra de motieven ‘religieus’ worden (een hatelijk onderscheid overigens) haalt hij niet-begrijpend zijn schouders op – zie bovenstaand citaat. Zo blijft Hakkenes’ relatie tot zijn geërfde religieuze verleden wat het is: een ondoordringbaar raadsel.
Reden om dit boek wel te lezen
Redenen te over: Het boek is gewoon heel erg lekker geschreven. Het zijn mooie verhalen waarin je wilt blijven lezen. Ook de verbinding van feit en fictie werkt goed. Die paar summiere feitjes uit het verre verleden moeten immers wel aangekleed worden om tot leven te komen. Dat doet de schrijver knap.
Verder is de ‘casus Hakkenes’ gewoon een razend interessant voorbeeld om kerkverlating anno nu te beschrijven. Je ‘valt’ tegenwoordig niet meer van je geloof, maar je ‘glijdt’ er af. Je glijdt min of meer onbewust weg uit woorden en rituelen die steeds minder betekenen tot je ineens beseft: “Hé, ik ben er buiten.”
—
Eerder verschenen in Trouw
