"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Godschaamte

Zondag, 21 november, 2021

Geschreven door: Stephan Sanders
Artikel door: Roeland Dobbelaer

Katholiek worden (Deel I)

[Column] Twee weken geleden was ik bij mijn oude moedertje in Venray. Ik zou er overnachten om de dag erop een etappe te lopen van het Pieterpad, Meerlo – Venlo. We hadden het die avond over religie en geloven: mijn moeder is zeer katholiek gelovig en ik ben er de laatste jaren weer meer in geïnteresseerd. Ik was net begonnen in het boek studie over het ontstaan van het antisemitisme en de rol van de katholieke en later ook protestante kerken hierin. Een soort religieus totaalplan voor het najaar. De volgende ochtend neusde ik de boekenkast van wijlen mijn vader. Ik heb hier al vaker betoogd dat er meer is tussen hemel en mijn boekenkast. Weer was het raak. Het derde boek dat ik uit de kast haalde was een boek uit 1950, 500 bladzijde dik, minutieus onderstreept en geannoteerd door mijn vader. Het was een katholiek leerboek, De triptiek van het Godsrijk, geschreven door drie missionarissen van het Heilig Hart. Mijn vader las het vermoedelijk als verplichte stof op de kweekschool, zo heette vroeger de opleiding tot onderwijzer. Hij moet toen 18 zijn geweest. Terwijl hij zijn geloof op die leeftijd verdiepte, zou ik dertig jaar later ongeveer op dezelfde leeftijd de kerk de rug toe keren. Het katholieke geloof was mij te reactionair.

Als gezegd ben ik er de laatste jaren weer meer mee bezig. Ik luister veel naar religieuze muziek, vooral vroege barok, en de laatste tijd staat Hildegard von Bingen bijna altijd aan – nog oudere muziek. Ik lees steeds meer boeken over religie en luister af en toe de katholieke mis uit Venray, zodat ik er met mijn moeder over kan praten. Het staat me niet meer tegen, het voelt als thuiskomen. Ik was dan ook zeer benieuwd naar het boek van Sanders.

Stephan Sanders is net als ik katholiek opgevoed. Hij brak net als ik in de pubertijd met het geloof en net als ik is hij de laatste jaren weer meer met het geloof bezig. Sinds 2016 gaat hij weer wekelijks naar de kerk. In Godschaamte doet hij verslag van het proces waarin hij zijn geloof hervond. Sanders is sterk gericht op de kerkdienst. Hij voelt er zich thuis, bidt daar, ontmoet er mensen die ook gelovig zijn. Het is een opmerkelijke stap omdat Sanders, samen met zijn bloedbroeder Anil Ramdas begin jaren tachtig, naam maakte als hemelbestormende linkse intellectuelen. Ze schreven in De Groene Amsterdammer over Franse filosofen, over racisme, over seksualiteit. Later werd Sanders Vrij Nederland-columnist en bekeerde hij zich tot de VVD; hij onderschreef de neoliberale gedachtegang dat iedereen maar zijn eigen broek moest ophouden. Deze wending heb ik nooit gesnapt van hem. Met alle kennis die Sanders in huis heeft, had hij moeten weten dat er genoeg mensen zijn die dat niet kunnen, voor zichzelf zorgen. In zijn boek Godschaamte en de interviews die hij geeft naar aanleiding van het verschijnen van het boek, geeft hij dat ook toe. “Dat flinkige gepraat,” noemt hij zijn VVD periode nu, “Dat kan ik niet meer volhouden. Omdat ik het evangelie hoor in de kerk, maar ook omdat ik daar mensen zie die normaal gesproken niet zo binnen m’n gezichtshorizon vallen, en die kunnen helemaal geen broek ophouden.”

Godschaamte is een openhartig boek. Sanders, homoseksueel, gekleurde zoon van een witte moeder en een donkere Zuid-Afrikaanse man, afgestaan voor adoptie en liefdevol opgevoed door een katholiek stel uit Twente, vertelt over de lange zoektocht in zijn leven naar acceptatie. “Wat ik me van kind af aan meen te herinneren is het idee gedragen te worden, gewild te zijn; door mijn [adoptie] ouders, […], maar ook door de vrouw die me baarde en me afstond, de man die haar bezwangerde zonder het waarschijnlijk te weten.”

Boekenkrant

Met zijn driedubbele ‘handicap’ (homo, gekleurd, geadopteerde) was het hard knokken om eigenwaarde te ontwikkelen in een samenleving die voornamelijk is ingericht op mensen die wit en hetero zijn en ‘gewoon’ bij hun biologische ouders opgroeien. Over zijn seksuele geaardheid schaamde hij zich lange tijd.

En toen hij eindelijk een gearriveerde schrijver en columnist was geworden, ontwikkelde Sanders nog een ‘handicap’, hij werd gelovig en trad toe tot de kerk. “Het geloof heeft mij gekozen, zoals de homoseksualiteit dat ook deed toen het helemaal niet gelegen kwam,” schrijft Sanders. En weer werd hij door de goegemeente, nu de zogenaamde tolerante en progressieve Amsterdamse scene, ondervraagd over wie hij was. En weer schaamde hij zich, nu over zijn hervonden geloof. Met dit boek laat hij dat achter zich. Misschien kan Sanders zichzelf nu eindelijk helemaal accepteren.

Godschaamte is een mooi, integer zelfonderzoek en ook met de nodige zelfspot geschreven. Een moedig boek.

Ik realiseer me dat mijn hernieuwde belangstelling voor religie veel minder ingrijpend is dan bij Sanders. Als witte man van middelbare leeftijd, bijna 25 jaar getrouwd met de moeder van onze vier kinderen en geboren in een warm gezin (zeker in mijn jongste jaren) van eveneens vier kinderen, realiseer ik me ik mijn leven veel minder drempels en greppels had dan dat van Sanders. Ik voel die ‘Godschaamte’ niet, ik doe al heel lang wat me goeddunkt, maar ik herken wel de worsteling, het zoeken, het aftasten van Sanders om deze recent hervonden weg in te gaan. Ik herken me in wat Sanders beschrijft over thuiskomen in de kerk, of “opgenomen worden in een groter verband”. Het besef dat het niet alleen om jezelf gaat, maar om de mensen om je heen, dichtbij en ver weg. Misschien is dat wel wat religieus zijn betekent. Anders dan bij Sanders is dat ik minder geloof in het hele ‘circus’ van de katholieke kerk. Ik vind de rituelen mooi, het passieverhaal, kom tegenwoordig weer graag in de kerk, maar geloven in alle dogma’s? Ach, die doen me minder. Maar goed, Sanders is misschien gewoon verder dan ik. Ik ga dat boek van mijn vader eens lezen komende tijd.

(Wordt vervolgd. Volgende keer: Katholiek worden? Ok, maar Rooms-Katholiek?)

Eerder verschenen in Bazarow Magazine

Lees ook deel twee van deze column op Bazarow Magazine: Katholiek worden? Ok, maar Rooms-Katholiek?