"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Grijze zielen

Zaterdag, 12 november, 2016

Geschreven door: Philippe Claudel
Artikel door: Roeland Dobbelaer

Door alle rangen en standen

[Recensie] De vrouwen in Grijze zielen, een van de grote romans van Philppe Claudel uit 2004, komen er slecht van af. Ze worden onterecht opgesloten, voor hoer uitgemaakt, afgebekt en vernederd, of erger: ze worden vermoord.

In Grijze zielen, recent verscheen er weer een herdruk, wemelt dan ook van de nare mannetjes, want het zijn uiteraard mannen die het de vrouwen moeilijk maken. En deze nare mannetjes vormen een lange rij van potentaten: de rechter, de politiecommissaris, de procureur, de kolonel, de burgermeester, enzovoort. Ook al kunnen de meeste heertjes elkaar niet uitstaan, elkaar afvallen doen ze niet. Ze behoren tot de klasse van de heersers, de bepalers, de bevelgevers. Zelf als het er op lijkt dat een van hen zich schuldig heeft gemaakt aan het allerergste, richt het gerechtelijk onderzoek zich bewust niet op hem. De politiecommissaris en de rechter sluiten de volkse vrouw die hem in verdachte omstandigheid zag, vijf dagen op, zodat ze haar getuigenis intrekt.

Lang tijdens het lezen van Grijze zielen denk je dat Claudel een aanklacht schreef tegen het establishment, tegen de foute baasjes van de wereld. Hij schrijft over hen: “[Ze] maakten deel uit van dezelfde wereld, die van de goede geboorte, een opvoeding met oude kant, handkussen, automobielen, lambriseringen en geld. Aan gene zijde van de feiten en karakters, hoger dan de wetten die de mens kan produceren, bestaat er een verstandhouding en een uitwisseling van beleefdheden: ‘Als jij mij met rust laat, laat ik jou met rust’.” En zo houden de bazen de rijen gesloten en dat dat ver kan gaan laat Claudel in alle gruwelijkheid zien.

Maar toch is Grijze zielen niet alleen een aanklacht tegen het establishment of een boek over gebrek aan moraal bij de mens. Claudel raakt een thema aan dat door alle rangen en standen heen beukt.

Kookboeken Nieuws

We zijn in V., een provinciestadje in Noordoost Frankrijk ten tijden van de Eerste Wereldoorlog. Het front is een paar kilometer verderop. Het stadje wordt overspoeld met soldaten die nog naar het front moeten en met zwaar gewonden soldaten die van het front zijn afgevoerd. Oorlog of niet, in V. lijkt alles te gaan zoals altijd. We maken kennis met het kleinburgerlijke milieu van de gegoede burgers en daartegenover het gewone volk. Claudels beschrijvingen met zijn licht ironische toon zijn als altijd treffend. De schrijver groeide op in deze contreien in Frankrijk en het zou me niet verbazen als hij zijn jeugd in de jaren zestig van de vorige eeuw naar vijftig jaar eerder verplaatste en alles wat hij in zijn jeugd aan bekrompenheid zag als uitgangspunt nam voor dit boek.

Claudel laat zijn verhaal vertellen door een politieman van eenvoudige komaf. De politieman kijkt terug op zijn leven en op de gebeurtenissen in V. tijdens de Grote Oorlog. Hij weet veel meer van de diverse misdrijven dan zijn voormalige bazen zouden willen, maar heeft altijd zijn mond gehouden. Dit zwijgen leidde ondermeer tot de executie van een jonge militair die mogelijk vals werd beschuldig. Dat laatste laat Claudel in het midden. Ook de politieman is niet vrij van zonden. Hij kijkt terug om met zichzelf en zijn leven in het reine te komen. Hoofdfiguur in zijn verhaal is de procureur, Pierre-Ange Destinat, ‘whats in the name’, die als perverse bureaucraat in hart en nieren de ene moordenaar na de andere naar de guillotine verwijst. Hij leeft sober met een enkele bediende in een kasteel naast het stadje. Net als de politieman is hij op jonge leeftijd weduwnaar geworden. Magistraal wordt Grijze Zielen als Claudel het verdriet van de beiden mannen beschrijft. De mannen blijven na de dood van hun vrouwen beiden alleen. Het gemis is enorm. Een enkele keer putten ze troost uit een ontmoeting met een andere jongedame die hen doet herinneren aan hun eigen geliefde. Maar het verdriet overheerst hun beider levens. En dat verdriet, leert Claudel ons, gaat door alle rangen en standen heen. In veel besprekingen is Grijze Zielen neergezet als een roman over moraal, of liever het gebrek aan moraal. Ik denk dat het Grijze Zielen vooral een boek is over de liefde en het onmogelijke verdriet van het gemis van een geliefde, een prachtige roman.

Voor het eerst verschenen op De Leesclub van Alles

Als voorbereiding op DLVA avond op 21 november over Philipe Claudel met Claudel-vertaler Manik Sarker leest Roeland Dobbelaer komende tijd elke week een boek van Claudel. Hij doet hier verslag.

Boeken van deze Auteur:

De boom in het land van de Toraja

Onmenselijk

Rivier van vergetelheid

Archipel van de hond