Diefstal als deugd
[Recensie] De Voltaire aan de Nijl wordt hij genoemd. Vanwege zijn ongebreidelde zin in relativeren en zijn spotlust. In het nawoord bij Grote dieven kleine dieven wordt door vertaler Mirjam de Veth een mooi inzicht gegeven in zijn kijk op het leven:
“Cossery heeft een hekel aan domheid en lelijkheid en geeft met bijtende spot lucht aan zijn haat tegen de rijken, de politici en de bureaucraten. De wortel van alle ellende in de wereld ligt voor hem bij ambitie, hebzucht en consumptiedrang.”
Het is een wereld die menigeen zo voor zich zal kunnen zien. De spiegel van de maatschappij die Cossery ons voorhoudt is immers van alle tijden en plekken. We kennen de kloof tussen arm en rijk en de misstanden die daaruit voortvloeien. Toch is het verre van zware kost die Cossery ons voorschotelt. Door zijn milde ironische stijl weet hij dit universele thema in Grote dieven kleine dieven op een prachtige manier aan ons voor te schotelen. De hoofdpersoon Oessama maakt in zijn woonstad Caïro bijzonder handig gebruik van het door Cossery geschetste corrupte en kapitalistische systeem door zich voor te doen als een heer van stand die zich altijd onberispelijk kleedt. Door zijn voorkomen weet hij vele argeloze rijke mensen om de tuin te leiden en hun zakken te rollen.
In heerlijke, voortrollende, zinnen, die het hele boek aanhouden maken we kennis met Caïro, waar het verhaal zich afspeelt en haar vele kleurrijke personages. De manier waarop Oessama wordt geïntroduceerd is alleen al onvergetelijk:
“Oessama was geen dief, geen legale dief zoals een minister, bankier, zakenman, speculant of projectontwikkelaar; hij was een bescheiden dief met wisselende inkomsten wiens activiteiten – waarschijnlijk vanwege de beperkte opbrengst – in alle tijden en overal ter wereld beschouwd werden als een aanslag op de morele wet van de rijken.”
Deze introductie is Cossery ten voeten uit. In een gesprek met Mirjam de Veth, vertelde Cossery het volgende:
“Ik ben pessimistisch over de wereld, want wie nadenkt en intelligent is, ziet in wat voor wereld we leven. Voor mezelf ben ik optimistisch, want het leven blijft een rijke bron van verwondering en plezier, daar hoef je niets voor te doen.”
Het is een levensmotto waarmee hij zijn hele oeuvre heeft doorweven. Ook Grote dieven kleine dieven zit wat dat betreft vol ironische observaties die mooi passen bij hoe Cossery zelf tegen het leven aankijkt. Oessama ziet diefstal van de rijken immers niet als iets immoreels, integendeel, hij beschouwt diefstal als een patriottische deugd.
Het hele boek staat eigenlijk vol van dit soort mooie omdraaiingen. Bij één van zijn diefstallen treft hij een document aan dat een aannemer die gevaarlijke bouwvallen voor arme mensen neerzet en de familie van een politicus ernstig in problemen kan brengen. Als de aannemer met zijn misdaden wordt geconfronteerd volgt er een bijzonder amusante dialoog waarbij de aannemer zichzelf als het slachtoffer van de omstandigheden wegzet. Zijn gebouw zou zijn ingestort als gevolg van een aardbeving, zo verzekert hij zijn gehoor:
“Het is trouwens bevestigd door twee deskundigen die ik uit het buitenland heb laten komen om iedere beschuldiging van fraude uit te sluiten. Ze hebben ieder brokstuk onderzocht, de lucht rondom de plaats van het gebouw geanalyseerd en ze kwamen tot de gevolgtrekking dat het inderdaad een aardbeving was. Die wetenschappers hebben me zoveel geld gekost dat ik belang hecht aan hun conclusie.”
Vooral die laatste opmerking is ook weer zo’n mooi voorbeeld van de perfide manier waarop de legale dieven tegen de wereld aankijken en waaruit ook weer de ironie van Cossery blijkt. Grote dieven kleine dieven is inclusief het nawoord zo’n 130 pagina’s literair smikkelen en smullen geblazen. Het verdient het dan ook om op elk eindejaarslijstje van beste boeken terecht te komen.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles