“We weten niet wat er nog allemaal op ons afkomt”
[Interview] “Het was een tijd van rust, nadenken en contemplatie,” zegt Geert Mak vanuit wat hij zelf zijn “vijfsterrenverbanningsoord” noemt, zijn huis met tuin in Friesland. Hij observeerde de wereld, trok lijnen en conclusies en maakte zich ook zorgen. Niet alleen omdat hij op zijn 73e tot een risicogroep behoorde, maar vooral omdat hij zich afvroeg wat de toekomst zou brengen. “We zitten nog maar in het begin van de staart van de coronacrisis,” zegt hij, “en we weten niet wat er nog allemaal op ons afkomt. De hevigheid van de huidige Amerikaanse rellen heeft bijvoorbeeld ook te maken met corona, omdat de zwarte bevolking veel erger getroffen is dan de witte, zowel wat het aantal slachtoffers betreft als economisch. In Europa zie je ook dergelijke verschillen opduiken, tussen de noordelijke en de zuidelijke staten bijvoorbeeld. Blijven de Italianen hun regering steunen? Of kiezen ze massaal voor populisten die het land de EU uit willen? We weten het niet, maar er staat veel op het spel.”
Daar in dat verre Friesland kreeg Mak het gevoel dat zijn vorig jaar verschenen Grote Verwachtingen, over de precaire toestand waarin de wereld beland was de eerste twee decennia van deze eeuw, een afsluitend hoofdstuk miste. Datgene wat misschien wel van doorslaggevend belang zou blijken voor de rest van de eeuw stond er immers niet in. En dus schreef hij een epiloog over de eerste helft van 2020, hoe het virus kwam, zag en overwon.
Misschien werkt zo’n pandemie als een bril die een scherper beeld geeft van de politieke realiteit, dachten we terwijl we de epiloog lazen, en toont hoe radeloos Amerika en hoe machteloos Europa wel zijn, en hoe we met zijn allen afhankelijk geworden zijn van het autoritaire China.
Is dit het einde van de westerse hegemonie?
“Die was sowieso al aan het aftakelen. Amerika was zijn leiderschap al een tijd aan het verliezen. Corona – en Trump – hebben dat alleen maar versneld. Europa moet nog door allerlei groeistuipen heen voor het een wereldmacht kan zijn. Het heeft nog geen eigen antwoord op wat er in de wereld gebeurt. En op een pandemie was het sowieso slecht voorbereid. Gezondheidszorg is nooit een prioriteit geweest van de EU. De Commissie heeft altijd gedaan wat er door de nationale staten van haar werd verwacht op dit vlak: helemaal niets. Wat de crisis duidelijk maakt is dat de hyperglobalisering ons heel kwetsbaar maakt. Ik hoop daarom op een realistischer vorm van globalisering waarbij de nadruk op lokale productie komt te liggen. Wat corona echter zonneklaar heeft aangetoond is dat nationalistisch populisme geen oplossing is. Daarmee kon je de coronacrisis duidelijk niet bestrijden.”
Noch de klimaatcrisis.
“Precies, en ik zie nog wel een gelijkenis tussen die twee crises trouwens. Waarom reageerden we zo laat, vraagt iedereen zich af. De WHO sloeg eind januari alarm, maar de Amerikaanse en de meeste Europese regeringen reageerden amper. Februari werd een verloren maand omdat we het een Chinees probleem vonden, en daarna een Italiaans. Misschien wilden we die pandemie gewoonweg niet zien omdat ze enorme consequenties met zich zou meebrengen. En hier is de gelijkenis met de klimaatcrisis. Ook op dat vlak weten we dat er een gigantisch probleem op ons afkomt, en dat de consequenties voor onze samenleving zo groot zijn dat we liever wegkijken.”
Is dit niet hét moment voor de EU om naar een snellere en diepgaandere integratie te gaan, ook economisch, omdat iedereen inziet dat de kloof tussen noord en zuid niet groter meer mag worden of dat het voortbestaan van de EU in het gevaar komt?
“Dat Merkel het kamp van de zuinige vier Nederland, Zweden, Finland en Oostenrijk heeft verlaten en samen met Macron voor een groot hulppakket voor het zuiden pleit is wat dat betreft een doorbraak. Veel intelligenter dan de Nederlandse positie lijkt me, want de Nederlandse economie kan niet zonder de Zuid-Europese en als die laatste in elkaar stort, zal de Nederlandse volgen. Je hoopt altijd dat de juiste mensen aan de macht zijn op het juiste moment. Amerika heeft de crisis van de jaren 1930 overleefd doordat het president Roosevelt had. Ik hoop dat er in Europa de komende tijd ook een paar Roosevelts zullen opstaan.”
Maar moet ik tot mijn 67 werken om het pensioen van mijn op 52 jaar op rust gaande Parijse collega te betalen, vraagt de Amsterdamse metrobestuurder zich dan af.
“We moeten hier een onderscheid maken tussen een structureel probleem en een noodsituatie. Die Amsterdamse bestuurder heeft gelijk. Dat is een structureel probleem dat Europa moet oplossen. Maar corona heeft voor een noodsituatie gezorgd, en die vraagt om bijzondere maatregelen. Het plan van Merkel en Macron is beperkt in tijd en omvang. Dat is echt noodhulp.”
Met als doel de groeiende interne ongelijkheid tegen te gaan?
“De economische realiteit heeft noord en zuid steeds verder uit elkaar doen drijven. Ook die kloof kan door de corona breder en dieper worden. Als er niet wordt ingegrepen is de kans dat de Eurozone en nadien wellicht ook de EU krakend in elkaar stuiken groot. Je kunt het vergelijken met het ontstaan van de publieke gezondheidszorg eind negentiende eeuw. De rijken beseften toen dat het ook in hun eigen belang was dat de armen gevrijwaard bleven van epidemieën, zoals cholera bijvoorbeeld, en dat er iets gedaan moest worden aan de extreme armoede. In Europa kan een soortgelijk proces plaatsvinden, maar daarvoor is wel vereist dat we een Europese identiteit ontwikkelen. Ook nationale politici moeten zich presenteren als behorend tot de voorhoede van de Europese politiek.”
Corona kan tot hongersnoden en nieuwe migratiestromen leiden. Nog een kopzorg voor de EU?
“Wat corona in Afrika zal doen weten we nog niet. Het zou kunnen meevallen doordat het continent een jonge bevolking heeft. Maar Europa moet sowieso een oplossing vinden voor het migratieprobleem. We zijn een vergrijzend continent en hebben dus migratie nodig. Daar moet een beleid voor ontworpen worden. Hoe organiseer en selecteer je? Nu kun je alleen als vluchteling Europa binnenkomen. Dus doe je alsof, maar dreig je wel de plek in te nemen van de echte vluchtelingen. Bovendien: ook als echte vluchteling moet je al bijna verzuipen, wil je hier geraken. We zouden, als Europa beter naar Canada kijken: een nuchter vluchtelingen en immigratiebeleid ontwikkelen, en de grenzen bewaken.”
—
Eerder verschenen in De Morgen
