"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Harnas van Hansaplast

Vrijdag, 17 juli, 2020

Geschreven door: Charlotte Mutsaers
Artikel door: Liliane Waanders

Familieopstelling sans gêne, of: Groepsportret met Barend

[Recensie] Na de dood van hun broer Barend is het aan Charlotte Mutsaers en haar zus A. om het ouderlijk huis, waar hun broer na het overlijden van vader en moeder Mutsaers is blijven wonen, te ontruimen. Hoewel er veel van hun gezamenlijke verleden bewaard is gebleven in het huis aan de Utrechtse Nieuwegracht, heeft Barend het in de twintig jaar dat hij zijn ouders overleefde in bezit genomen en er zijn sporen achtergelaten.
Struinen door een deels bewaard en deels terzijde geschoven verleden blijkt voor Charlotte Mutsaers dé vorm voor het boek over haar broer dat ze moest schrijven. In Harnas van Hansaplast kamt Charlotte Mutsaers het huis en haar geheugen uit en dat levert een groepsportret op waarin de schrijvende zus een minstens even prominente plaats inneemt als de eenzaam en alleen gestorven broer.

Met open vizier treedt Charlotte Mutsaers het verleden tegemoet. Het verleden waarin ze deel uitmaakte van een gezin in goeden doen waarin de kinderen deels door de mores van de tijd en deels door het onvermogen van de ouders op afstand gehouden werden. Een gezin waarin van onvoorwaardelijke liefde en spreekwoordelijke nestwarmte nauwelijks sprake was. Een gezin dat van minimaal twee van de drie kinderen – over zus A. is Charlotte Mutsaers het minst uitgesproken – mensen maakte waarop Julio Cortázar de geuzennaam ‘cronopio’ van toepassing zou verklaren.

In Harnas van Hansaplast is het ruimen van het huis al voltooid als Charlotte Mutsaers in Oostende in haar kamer met zeezicht overvallen wordt door het bericht over de dood van haar broer. De meer dan kolossale portretten van hun vader en hun moeder zijn door de zussen bij wijze van slotakkoord op straat gezet. De deadline is gehaald – de eigenaar van de door Barend gehuurde woonruimte maant de dames regelmatig tot spoed: twee maanden kregen ze van hem om het huis bezemschoon op te leveren. Het  verhaal kan beginnen. Want hoe autobiografisch de basis van Harnas van Hansaplast ook is, het is een roman. Charlotte Mutsaers heeft over de vorm nagedacht, veroorlooft zich heel veel dichterlijke vrijheden  en wikt en weegt haar woorden.

Van de huiskamer tot het boudoir vallen de zussen van de ene verbazing in de andere. Die verbazing betreft de manier waarop een deel van het huis de ziel van hun broer weerspiegelt. Overal hopen de bewijzen van zijn kluizenaarschap zich op. Barend verzamelde maniakaal; trok nieuwe kleren in plaats van schone aan, waardoor de zolder bezaaid ligt met overhemden en onderbroeken; communiceerde met zichzelf in de vorm van op papiersnippers geschreven concluderende zinnen die echter alle van een vraagteken zijn voorzien.

Boekenkrant

“Als er maar genoeg kattebelletjes voorhanden zijn, zo ontdek ik al snel, versterken ze elkaar en geven ze minstens zoveel inzicht in iemands brein als een heel boek. Misschien nog wel meer zelfs vanwege de ongemene directheid. Wat knap dat iemand zichzelf zó raak en ongenadig weet te typeren zonder geploeter, zonder computer, zonder ook maar een seconde over vorm en inhoud na te denken, en wars van alle literaire codes en conventies.”

Ook over het schijnbaar onaangeroerde, met een dikke laag stof bedekte, verleden verbazen de zussen zich. Het huis waar ze vanwege de afwerende houding van hun broer lang geen voet over de drempel hebben gezet, blijft het huis waar ze hun jeugd doorbrachten. Een huis dat herinneringen genereert.

Charlotte Mutsaers wisselt, maar niet altijd om en om, de hoofdstukken waarin een ruimte, en wat zich daarin bevindt, centraal staat af met hoofdstukken waarin zij aan de hand van zijn (on)hebbelijkheden het leven van haar broer reconstrueert en hem portretteert. Dat doet zij uitermate gewetensvol. Ze is zich er voortdurend van bewust dat zij als het om aangeboren en aangeleerd gaat niet wezenlijk van elkaar verschillen, maar hij liet kansen liggen, terwijl zij haar talenten gebruikte. Hoe haar slimme edoch onaangepaste broer zijn grip op het leven verloor, blijft grotendeels een raadsel, maar het troost zijn zus als blijkt dat de liefde hem niet volledig vreemd was, en dat hij met zijn dood heeft laten zien volkomen zelfredzaam te zijn, stemt haar trots. Want zelfredzaamheid en zachtheid, daar ging het volgens de vader van A, Barend en Charlotte uiteindelijk om. Zo bekeken is een harnas van Hansaplast

“Als ik groggy over de zolder terugloop om schoon beddengoed te halen, ontdek ik alweer iets waar ik steil van achteroversla: een geslachtloos mannetje zo roze als een big. Het is tegen een dwarsbalk geplakt en opgebouwd uit stroken Hansaplast. Zijn armen hangen neer, zijn gelaatsuitdrukking is sip en onder zijn voeten staat in zwarte kapitalen: IK”

zo gek nog niet, zij het dat A en Barend geen weet hebben van deze wijze levensles.

Harnas van Hansaplast is geworteld in de werkelijkheid, maar volkomen doortrokken van de literaire brille van Charlotte Mutsaers. Zij schuwt het absurde en groteske ook dit keer niet. Essayeert in uitermate kort bestek naar aanleiding van titels uit Barends boekenkast. Draait haar hand niet om voor het close readen van een politierapport. Plaatst poëzie in een huiselijke context. Snoert personages de mond. Is zich bewust van het artificiële karakter van het door haar opgetekende relaas waarin zij zichzelf regelmatig onderbreekt op een manier die tot voor kort postmodern genoemd werd. De inzet van zwaar literair geschut gecombineerd met een flinke dosis eigenzinnigheid levert een  roman op die zo schaamteloos en eerlijk is als een roman maar kan zijn. Een roman die familieopstelling en (zelf)portret tegelijk is.

Eerder verschenen op Hanta

Boeken van deze Auteur:

Harnas van Hansaplast