Borduurwerk laat zien wie je bent
[Recensie] “Borduren is hip, mindful, artistiek en soms zelfs opwindend” was te lezen in de DPG-Magazines eerder dit jaar. En zo is het ook, het is weer helemaal in. Het stoffige en suffe imago van de huisvlijt van vroeger is verdwenen. In 2016 begon een borduurrage die tot op heden nog niet uitgewoed is. Borduurpakketten in de winkel, handwerkclubjes, online borduurfilmpjes etc. etc. Het was de mode die deze trend inzette: het spijkerjasje Gucci vol geborduurde patches van dieren en bloemen. Het Fries Museum heeft borduurwerk in de mode als uitgangspunt genomen om naar de eigen museumcollectie te kijken. Zodra de musea weer open zijn is een reisje naar Leeuwarden aan te bevelen. De tentoonstelling Haute Bordure is te zien tot en met 18 juli 2021. Het woord ‘bordure’ betekent rand of zoom en dat was ook de plek waar de eerste borduursels te zien waren.
Bij de tentoonstelling is een fraai vormgegeven boek verschenen, een luxe paperback op groot formaat. Het is een heerlijk lees- en kijkboek waarin de geschiedenis van geborduurde kleding en accessoires voor mannen, vrouwen en kinderen in Nederland tussen 1620 en 2020 verteld wordt. Een Gucci denim jack met geborduurde applicaties ontbreekt natuurlijk niet. De auteurs Eveline Holsappel en Anne-Marie Segeren, respectievelijk conservator en junior conservator toegepaste kunst en textiel in het Fries Museum, beschrijven op een zeer toegankelijke wijze deze geschiedenis en doen dat aan de hand van voorwerpen uit de collectie van het museum. BW H Ontwerpers uit Leeuwarden hebben getekend voor de vormgeving. Details worden mooi uitvergroot en er worden mooie combinaties gemaakt waarbij een kledingstuk bijvoorbeeld op een schilderij te zien is. Of een foto van Mies Bouwman die tijdens het televisieprogromma Een van de Acht, een blazer van Dick Holthaus draagt.
In de inleiding wordt een globaal overzicht gegeven van de ontwikkeling van het borduren. In de zeventiende eeuw was borduren een echt ambacht, uitgevoerd door mannen. Zij waren eerst aangesloten bij het St. Lucasgilde en later actief in eigen gilden. Ze werkte in opdracht of verkochten hun waar in winkels of op markten. Door de goede Nederlandse handelsrelaties waren hier ook volop geborduurde stoffen uit het buitenland verkrijgbaar. Er werd ook wel werk in opdracht in het buitenland verricht. Aan het eind van de 19e eeuw kwamen stoffen speciaal voor de westerse markt uit landen als China, Japan en India. Naast professionele borduurders was borduren een deel van de opvoeding en werden vanaf de 16e eeuw steken geoefend op een merklap. Vrouwen uit de lagere klassen die vaardig waren met naald en draad konden bijvoorbeeld als naaister een centje bijverdienen. Voor de rijke dames was het meer een tijdverdrijf om tasjes, zakdoeken en etuis te borduren. Aan het eind van de 19e eeuw kwamen er borduurmachines. De modehuizen doen hun intrede en als we nu kijken zien we dat in de haute couture mensen als Jan Taminiau en Claes Iversen borduurwerk eigentijds toepassen in hun werken. Van Viktor & Rolf is uit de First Couture Collection een pracht van een jurk afgebeeld. Zij moesten in 1998 niets hebben van de theatrale modeshows, gingen terug naar de essentie. Ze voorzagen de kleding van grote decoratieve stippen met kraaltjes en pailletten. Bij een van die ontwerpen is de borduurring opgenomen in de kleding en wordt zo een blikvanger. Iversen ‘borduurt’ met nieuwe materialen als gelaserde perspex plaatjes en metalen voorwerpen als carrosserieringen, sleutel, schaartjes. Ze verwijzen naar het belang dat hij hecht aan constructie en vakmanschap, maar het raakt ook aan design.
Het boek behandelt vijf grote thema’s: mode, identiteit, techniek, wit op wit en royalty. Ieder thema wordt chronologisch uitgediept aan de hand van een kenmerkend kledingstuk uit de collectie: van geborduurde schoenen tot klederdracht, van mutsen tot mannenvesten, van een blouse gemaakt van meelzakken tot koninklijke avondjurken. Technieken, inspiratiebronnen, makers en dragers komen in de verhalen over de kledingstukken aan bod. De auteurs betrekken ook de culturele en maatschappelijk context bij hun verhaal. Zo ontstond 1922, na de ontdekking van het graf van farao Toetanchamon, een Egypte-gekte en dat had zijn weerslag op motieven in de kleding. En het borduurwerk op kleding is in Nederland vroeger wat minder uitbundig en dat had te maken met het calvinisme. In de Tweede Wereldoorlog waren stoffen schaars. Mollen- en konijnenhuid werden gebruikt als bontkraag. Het boek bevat tal van dit soort verwijzingen. Interessant is het hoofdstuk over identiteit en status. Een mooi voorbeeld zijn de bruidshandschoenen, daterend uit 1636-1637, van Cornelia Fagel. Bruidshandschoenen hadden een sterke symbolische betekenis. Ze verwijzen naar de tijd waarin de aanstaande bruid van haar vader werd gekocht door de bruidegom. De bruidegom gaf de handschoenen, samen met andere geschenken, op de dag van de verloving. Op de handschoenen zijn tal van symbolen te vinden die te maken hebben met het huwelijk, zoals een salamander met een uitgestoken tong, symbool voor liefdesvuur en zuiverheid. Opvallend is de aandacht voor witte kleding met wit borduursel. Witte bovenkleding gold lang als statussymbool. Om helder en fris te blijven moest deze kleding vaak gewassen worden. Je liet ermee zien dat je het geld bezat om je witte goed ook echt wit te houden.
Blikvangers zijn de vier avondjaponnen van respectievelijk de koninginnen Wilhelmina, Juliana, Beatrix en Maxima. Wat opvalt is dat de vorstinnen allemaal zuinig op hun kleding waren/zijn, ze aanpasten, vermaakten, bij meerdere gelegenheden droegen. Juliana kocht bijvoorbeeld veel kleding bij Maison Linette in Den Bosch, evenals Beatrix. Maar de smaak veranderde en Beatrix koos voor kleding die beter bij haar paste, daar waar Juliana voor eenvoud koos.
Het boek ademt respect voor kleding en laat zien dat borduurwerk kleding een eigen karakter geeft. En dat is een verademing in deze tijd van onpersoonlijke wegwerpmode. En voor wie zelf aan de gang wil: op de binnenflappen staan heel wat verschillende steken afgebeeld. Haute Bordure vertelt op innemende wijze het verhaal van kledingstukken met borduurwerk en laat zien dat borduurwerk op kleding iets zegt over je identiteit.
—
Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles
