Satirische maatschappelijke polarisatie
De eerste zin
“Het leukste nieuwe geluid in mijn leven is dat van de trekbel.”
Recensie
Samen met zijn geliefde Liek en hun dochtertje Salina is de verteller van Jamal Ouariachi’s nieuwste roman 
Zij is trouwens lang niet de enige die aan de bel komt hangen. De dag nadien is het de beurt aan Nozizwe, die vraagt waarom Liek en hij niet naar de tweewekelijkse bijeenkomst van Het Kruispunt zijn geweest, het buurtcomité dat zich inzet voor intersectionaliteit. Het blijkt een woke gezelschap dat de boeken van de verteller, die trouwens verdacht veel op Ouariachi zelf lijkt, maar niets vindt. Geschreven door de witte bevoorrechte man voor de bevoorrechte witte man oordeelt Nozizwe. Van de weeromstuit gaat de verteller op uitnodiging van zijn buurman, een gepensioneerde geschiedenisdocent met de complete Library of America in de kast, mee naar een bijeenkomst van Deftig Rechts. Een heel andere club blijkt dat te zijn, die opkomt voor mannelijkheid en traditionele waarden, maar ook met het nazisme zweemt.
Ouariachi, die eerder wist te imponeren met Een honger, bewijst in zijn nieuwe roman een meester van de maatschappelijke satire te zijn. De twintig pagina’s beslaande scène waarin de verteller een interview ondergaat voor het publiek van Het Kruispunt is gewoonweg grandioos. Hoe het woke gedachtegoed – samen met die schuld van 20.000 euro – als een voorhamer terecht komt op de relatie van Liek en de verteller is al minder grappig en hoe deze uiteindelijk dreigt meegesleurd te worden in de misdaad is ronduit tragisch. Om maar te zeggen dat Ouariachi meerdere registers meester is en uiteindelijk op zoek gaat naar wat het gekissebis overstijgt: vriendschap, verdriet, eenzaamheid en tenslotte de dood, die grote gelijkmaker. Zeker nadat een familievriend van de verteller gestorven is, neemt de roman een meer afstandelijk en contemplatief aura aan, waarbij de grote woorden moeten wijken voor de kleine liefde.
Drie vragen aan Jamal Ouariachi
Waarom wou u een roman schrijven over de maatschappelijke polarisatie van vandaag?
Ouariachi: “Ik ben zelf een overtuigd antiracist, maar de voorbije tien jaar werd me vanuit een bepaalde hoek steeds vaker racisme verweten omdat ik niet meeging in het woke denken. Waarom deugen witte mensen überhaupt niet meer en worden ze collectief aan de schandpaal genageld? Maar ook de reactie tegen woke vanuit extreemrechtse hoek vond ik fascinerend. De voorbije jaren is er een paar keer iemand van Wilders PVV overgestapt naar de radicale islam. Hoezo, vroeg ik me dan af.”
Is het fundamentele probleem van vandaag, en dus niet alleen van woke, dat we moeite hebben om kunst gewoon kunst te laten zijn?
Ouariachi: “Het essentiële aan kunst lijkt me dat die je in staat stelt buiten de oevers van je eigen bewustzijn te treden en te kijken in hoeverre je mee kunt gaan met mensen die een heel andere achtergrond en wereldbeeld hebben dan jij. Dat is wat mij alvast aantrekt in literatuur. En het mooie is dat het je ook niet tot je eigen tijd beperkt. Een tragedie van Sofocles lezen is nog steeds een waanzinnig avontuur. Als je dat niet langer kan of wil, op een verknipte manier over kunst gaat nadenken, gaat bepalen wie waarover mag schrijven, of wie welke tekst mag vertalen en mensen de hele tijd in hokjes dringt, ben je beklemmend bezig.”
In de dood zijn we allemaal eenzaam, relativeert het hoofdpersonage het gekibbel van vandaag. Is dat ook uw manier om die discussie te relativeren?
Ouariachi: “Die gedachte is geleidelijk aan in het boek geslopen, door de dood van een familievriend van me. Ik wist niet wat ik ermee aan moest, maar ging in mijn hoofd een chemische reactie aan met het bijwonen van het concert van The Cure in Londen en het bezoek aan de galerie aldaar. Zij vormen de lijm die de verschillende elementen van het verhaal aan elkaar kitten, zag ik opeens. De wokebeweging is bezig met deconstructie en dekolonisering. Ook extreemrechts is destructief bezig en de relatie in het boek valt uit elkaar. Verval en vergankelijkheid leken een thema te worden. Doordat die verbindende thematiek ineens zo duidelijk werd, ontstonden er allerlei nieuwe ideeën en literaire mogelijkheden. Ik ben meestal een vrij rationeel schrijver, maar soms moet je ook je intuïtie toelaten en kijken wat er gebeurt.”
—
Eerder verschenen op Knack
