"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Hermanus Willem Koekkoek (1867-1929), Schilder en illustrator van oorlog en vrede

Donderdag, 5 september, 2019

Geschreven door: Jos W.L. Hilkhuijsen
Artikel door: Vera Weterings

Ode aan een bijzondere kunstenaar

[Recensie] Het onderzoek naar Hermanus Willem Koekkoek startte toen auteur Jos Hilkhuijsen werkzaam was als conservator van de deelcollectie picturalia van het voormalige Koninklijk Nederlands Leger- en Wapenmuseum  ‘Generaal Hoefer’, oftewel het toenmalige Legermuseum in Delft. Het was tijdens de verhuizing naar het Nationaal Militair Museum in Soesterberg dat Hilkhuijsen tijdens het checken van het zolderdepot stuitte op paginagrote illustraties van de Russisch-Japanse Oorlog, de Balkanoorlog en de Eerste Wereldoorlog, allen met de signatuur van H.W. Koekkoek en afkomstig uit nummers van het Engelse weekblad The Illustrated London News uit de jaren 1903-1918. Het was toen dat Hilkhuijsen nieuwsgierig werd naar de persoon en het oeuvre van Herman Willem Koekkoek. Hilkhuijsen deed grondig onderzoek door het archief van Koekkoek uit te spitten dat onder meer bestond uit brieven, boekhouding en een dagboek. Daarnaast gebruikte hij ook tal van veilingcatalogi, zodat hij kan constateren dat de schilder minstens 365 militaire en minstens 80 niet-militaire voorstellingen vervaardigde. Zijn onderzoek resulteerde in een vuistdikke monografie en een tentoonstelling in het B.C. Koekkoek Haus in Kleef.

De monografie is onderverdeeld in een vijftal hoofdstukken. In het eerste hoofdstuk leert de lezer meer over de persoon Hermanus Willem Koekkoek. Hilkshuijsen neemt de lezer mee door de levensloop van de schilder; van zijn jeugd tot zijn jaren in Amsterdam, Londen en Leiden en van zijn gezinsleven tot zijn nalatenschap. Hermanus Willem Koekkoek was een telg uit een omvangrijke schildersfamilie. Zijn vader Willem maakte stadsgezichten, zijn opa Hermanus was marineschilder en zijn overgrootvader Johannes schilderde rivier- en strandgezichten. Landschapschilder Barend Cornelis Koekkoek (1803-1863) was de broer van deze Johannes en is de bekendste van alle Koekkoeks, het is in zijn woonhuis waar het museum in Kleef is gevestigd. In dit museum zijn momenteel op de bovenste twee verdiepingen zo’n veertig schilderijen van Hermanus Willem te zien. Dit zijn werken uit het militaire-oeuvre die centraal staan in het tweede hoofdstuk van de monografie. Het zijn met name werken van de Frans-Duitse Oorlog uit de periode 1886-1895 die de revue passeren.

Hierna volgt een hoofdstuk dat toespits op zijn werk voor het Engelse weekblad The Illustrated London News, het Pearson’s Magazine en The Royal Magazine. Ook dit werk kenmerkt zich door een militair karakter, met achtereenvolgens voorstellingen van de Boerenoorlog, Russisch-Japanse Oorlog, Balkanoorlog, Italiaans-Turkse Oorlog en Eerste Wereldoorlog. Na 1920 schilderde hij noodgedwongen geromantiseerde, vredige Hollandse landschappen en stadsgezichten. Het is dit werk dat centraal staat in het vierde hoofdstuk. Zijn oeuvre, dat vooral bekendheid kreeg in Engeland, Australië en Noord-Amerika, wordt gekenmerkt door een groot voorstellingsvermogen en natuurgetrouwe weergave van met name de artillerie en cavalerie, waarin het paard centraal staat. In het laatste hoofdstuk gaat Hilkshuijsen in op de grote passie van Koekkoek, het vervaardigen van modelsoldaten van zijn favoriete legers. Het is in dit werk dat je zijn verfijnde schildershand goed terugziet. Koekkoek nam de kwast ter hand in een tijd waarin het impressionisme de figuratieve schilderkunst in het nauw dreef. Desalniettemin trok Koekkoek zich niks van deze laatste mode aan. Hij schilderde zijn onderwerpen zo accuraat mogelijk, met veel oog voor detail. Elk knoopje van ieder uniform moest kloppen.

Koekkoeks werk werd over de hele wereld verkocht, maar van zijn reputatie is een kleine eeuw na zijn dood niet veel meer over. Het genre van de militaire schilderkunst is bij het grote publiek onbekend en onbemind, en bij de nog resterende liefhebbers heeft Koekkoek het afgelegd tegen Jan Hoynck van Papendrecht (1858-1933), ’s lands bekendste schilder van martiale taferelen. Gelukkig is er nu deze grondige monografie over Hermanus Willem Koekkoek die het markante oeuvre en de bijzondere levensloop van deze telg van de beroemde schildersfamilie op papier zet. De taferelen van de Frans-Duitse oorlog (1870/71), van eigentijdse internationale militaire typen en cavalerie- en artillerie-eenheden, maar ook de illustraties die Koekkoek maakte van de tussen 1900 en 1918 gevoerde oorlogen zijn uniek in het militaire genre van zijn tijd én bovendien een lust voor het oog. Het boek is rijkelijk geïllustreerd en zeer toegankelijk geschreven. Kortom, een ode aan een bijzondere kunstenaar zodat deze met zijn veelzijdigheid niet in de vergetelheid raakt.

Dans Magazine

Eerder verschenen op Hereditas Nexus

Boeken van deze Auteur:

Hermanus Willem Koekkoek (1867-1929), Schilder en illustrator van oorlog en vrede