Zoetsappig middeleeuws liefdesdrama
Gedurende de middeleeuwen vertelden rondtrekkende minstrelen de geliefde Keltische sage van Tristan en Isolde, die zich omstreeks het jaar 560 zou hebben afgespeeld. Pas in de 12e eeuw werd het verhaal in verschillende versies op schrift gesteld. Tijdens de romantiek van de 19e eeuw herwerkte Wagner het geheel nog eens tot een van zijn bekendste opera’s. Nu hebben we een compleet eigen eenentwintigste-eeuwse Nederlandse hervertelling.
De legende vertelt de liefdesgeschiedenis van de Ierse prinses Isolde en de dappere jonge Tristan, de favoriete neef van de kinderloze koning Mark. Isolde, een beeldschoon meisje met lange goudkleurige haren, wordt aan deze heerser uitgehuwelijkt en zijn knappe neef vergezelt haar op de reis naar diens hof. Op de boot naar Zuid-West-Engeland drinken ze samen echter per ongeluk van een liefdesdrankje dat Isolde eigenlijk pas met haar toekomstige echtgenoot had mogen nuttigen. De werking ervan blijkt direct merkbaar en zal ook niet meer in te dammen zijn: Tristan en Isolde houden vanaf dit moment voor altijd zielsveel van elkaar. Toch gaat de prinses het huwelijk met de koning aan – ze voelt het als een verplichting – maar uiteraard is het gedoemd om te mislukken.
De verleidingskracht die tussen de twee minnaars woedt blijkt namelijk onweerstaanbaar en dit leidt tot alle intriges van dien. Het hofpersoneel roddelt er wat van af, maar Mark neemt daar in het begin geen aanstoot aan. Als later toch de bewijzen van het overspel van zijn vrouw boven tafel komen, reageert de koning furieus en veroordeelt hij de twee direct ter dood. Maar het was niet het sappige verhaal geweest dat het is, als de twee niet op de een of andere manier hadden weten te ontkomen.
Jacqueline Zirkzee, de vertolker van dit drama, is geschiedkundige en schreef al eerder de historische roman Mykene over de Trojaanse oorlog. Vorig jaar publiceerde ze samen met haar vriendin Barbara M. Veenman een roman van een heel ander slag, namelijk in de vorm van een e-mailcorrespondentie: Iris & Valentine. Gitta Timmers schreef hierover op Recensieweb: ‘De e-mailcorrespondentie die gedurende vier maanden tussen Iris en Valentine wordt gevolgd, is “herkenbaar” geschreven. In gemakkelijke, snel geformuleerde bewoordingen, komen de e-mailsters (…) direct “to the point” (…) Het gevolg is dat de gesprekken tussen de twee vriendinnen nauwelijks of geen diepgang krijgen; ze blijven oppervlakkig en mededelend.’
Deze opmerkingen over de schrijfstijl zijn ook in hoge mate van toepassing op Het boek van Tristan en Isolde. In toegankelijke formuleringen en zonder omhaal van woorden rolt het verhaal vloeiend over de pagina’s. Je kunt het gerust meeslepend noemen. Maar dat de personages weinig diepgang krijgen, geldt helaas ook voor deze roman. Dat heeft ook te maken met de vele clichés die in alle soorten en maten langskomen. Al is het wel zo dat dit voor een groot deel aan de legende zelf te wijten is; epossen als deze die in de middeleeuwen vaak als hoogstaand werden gezien, bevatten voor onze ogen vaak veel afgezaagde gemeenplaatsen.
Aan de ene kant heeft Zirkzee de oude legende dus in een vlot jasje gestoken dat de moderne lezer goed zal passen. Herkenning viert hoogtij – want liefde en verraad, dat zijn universele thema’s. Overigens is het een goed teken dat een historische klassieker als die van Tristan en Isolde weer eens het grote publiek kan bereiken. Maar dit heeft helaas ook zijn negatieve kant, want het verhaal oogt nogal braafjes. De roman is namelijk keurig volgens de in onze cultuur vastgeroeste regels van de liefdesdramatiek geschreven, en daardoor wacht de lezer weinig verrassing. De boekenreeks ‘De mythen’ waarin internationale auteurs als Margaret Atwoord en Jeanette Winterson een persoonlijke draai aan een klassieke mythe geven, is wat dat betreft bijvoorbeeld veel interessanter. Zij hebben begrepen dat van louter een hervertelling de lezer niet in vervoering raakt, en dat ze er daarom hun eigen creatieve stempel op moesten drukken.
Hoeveel tranen er ook vloeien in Het boek van Tristan en Isolde, hoe innig er ook in wordt omhelsd, Jacqueline Zirkzee krijgt het niet voor elkaar haar lezers anders dan onverschillig achter te laten.
