De magie van het kwaad
In iets meer dan een maand tijd is Het diner vier keer herdrukt. Het kwam begin januari 2009 voor het eerst uit. Herman Koch (1953), cabaretier/auteur, weet met zijn nieuwste boek op één of andere manier in korte tijd veel lovende kritieken en een groot lezerspubliek te trekken. Hoe doet hij dat precies?
Twee broers en hun echtgenotes treffen elkaar in een chique restaurant voor een diner om een gezamenlijk probleem te bespreken. Paul, een gewezen geschiedenisdocent, ergert zich aan de gespeelde nonchalance waarmee zijn broer Serge het restaurant betreedt. Iedereen herkent Serge, de gedoodverfde winnaar van de aankomende verkiezingen, maar ze doen beleefd alsof ze hem niet hebben opgemerkt en gaan gewoon door met eten. Als Serge en zijn vrouw Babette tussen de tafeltjes door op Paul en zijn vrouw Claire afkomen, gaat er ‘hooguit een nauwelijks waarneembare rimpeling door het restaurant: een plotseling opstekend briesje over het eerst nog gladde wateroppervlak van een vijver, een windvlaag door een maïsveld, meer niet.’
Tussen aperitief en digestief ontspint zich het dilemma dat aan de ouderparen voorligt. Wat doe je als je ontdekt dat je kind een misdrijf heeft gepleegd? Niet lang geleden herkende Paul zijn zoon Michel en zijn neef, de zoon van Serge en Babette op camerabeelden die vertoond werden in het programma ‘Opsporing Verzocht’. De jongens hebben hun misdrijf ook zelf gefilmd met een mobieltje. Het filmpje staat nu op Youtube. Er is dus voldoende bewijsmateriaal, maar tot nu toe hebben alleen de ouders van beide jongens de daders herkend. Steeds klemmender dringt zich de vraag op: wat gaan ze doen? Wat zou je zelf doen? Geef je je eigen kind aan, of wacht je tot het overwaait? Koch vindt in zijn beschrijvingen een uitstekende balans tussen identificatie en afschuw. De hoofdpersonen zijn zo levensecht en herkenbaar, dat je niet verbaasd zou zijn als je ze op straat zou tegenkomen. Je zou ze waarschijnlijk gewoon voorbij lopen, zo gewoon zijn ze.
Het diner is het eerste boek in lange tijd dat ik maar met grote moeite weg kon leggen. Het heeft veel thrillerachtige kwaliteiten, maar is daarnaast bijzonder goed en scherp geschreven en het raakt een aantal interessante thema’s. Paul sleept je mee in zijn leef- en denkwereld en zorgt ervoor dat je je sterk met hem identificeert, ook al zijn zijn acties niet altijd even sympathiek. Zijn cynisme wekt zeker in het begin van het verhaal sympathie, omdat het zich dan hoofdzakelijk richt tegen het pretentieuze karakter van het restaurant dat Serge voor het diner heeft uitgezocht.
‘“De lamszwezerik is gemarineerd in Sardijnse olie met rucola,” zei de gerant die ondertussen bij Claires bord was aangeland en met zijn pink twee minuscule stukjes vlees aanwees. “De zontomaatjes komen uit Bulgarije.”
Wat in de eerste plaats opviel aan Claires bord was de onafzienbare leegte. Natuurlijk, ik weet ook wel dat in de betere restaurants kwaliteit boven kwantiteit wordt gesteld, maar er zijn leegtes en leegtes. Hier was de leegte, het gedeelte van het bord waar helemaal geen eten lag, duidelijk op de spits gedreven.
Het was alsof het lege bord je uitdaagde om er iets van te zeggen, om verhaal te gaan halen in de open keuken. ”Dat durf je toch niet!” zei het bord en het lachte je uit in je gezicht.’
Geen wonder dat het zo goed verkoopt: Herman Koch toont zich met het boek een schrijver die in staat is om op een kunstige manier spanning op te bouwen. De informatie is goed gedoseerd, zodat je aan het boek gekluisterd blijft zodra je het hebt opgepakt. Het thema is origineel, indringend, actueel en dichtbij. Tegelijkertijd staat wat er gebeurt ver genoeg van je af om er met opengesperde ogen naar te blijven staren. Van wat de hoofdpersonen doen draait je maag zich soms om, maar je kijkt er niet van weg. Sterker nog: je gaat er nog eens beter voor zitten en leest gespannen verder. Het is de magie van het kwaad waar Koch mee speelt: wat je ziet is akelig, maar tegelijk fascinerend in zijn banaliteit en verwoestende kracht. Herman Koch levert met Het diner zijn meesterstuk. Een boek waar je vooral niet te veel over moet vertellen, maar dat iedereen gewoon moet lezen.
—
Eerder verschenen op Recensieweb
