"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Het eind van de kaart

Vrijdag, 22 november, 2019

Geschreven door: Albert Helman
Artikel door: Tea van Lierop

Een geografische en innerlijke expeditie

“Eindelijk dan over vandaag, de eerste volle dag van onze terugtocht, – een maar driekwart volle zou ik eigenlijk moeten zeggen. De anderen zijn al naar bed, terwijl ik hier nog altijd bij het zacht-gouden licht van onze stormlantaren zit te schrijven, – een immense vachtig-dikke stilte om mij heen.”

[Recensie] Reis mee met de auteur en onderga het weergaloze gevoel ondergedompeld te zijn in het Surinaamse binnenland zoals dat was in 1955. Dit boek is een journaal of een dagboek, maar het woord journaal past zo mooi in de tijd waarin Helman zijn ervaringen opschreef. Zijn aantekeningen van zes weken lange avontuurlijke tocht door de binnenlanden van Suriname werden direct na terugkomst verwerkt, zo vertelt Helman in zijn voorwoord van het boek dat pas in 1979 zou verschijnen. Het doel van de tocht was het instellen van onderzoek naar “[…] het waterdebiet van de nog niet of slechts onvoldoende in kaart gebrachte stromen in het zuidoosten, opdat kon worden vastgesteld in hoeverre zij dienstbaar konden zijn bij de vorming van een kunstmatig stuwmeer, dat achter de thans sinds jaar en dag voltooide Brokopondo-dam zou moeten ontstaan.”

Er was behoefte aan veel elektriciteit om de pas gevonden bauxiet te verwerken tot aluminium. Bauxiet werd onder andere gevonden in het district Marowijne in het noordoosten van Suriname, de gelijknamige rivier vormt de grens met Frans-Guyana. De afbeelding op de omslag is een detail van de Kaart van Suriname, Ministerie van Opbouw (1966).

Dit is niet alleen een verslag van de tocht, de auteur schrijft in zijn voorwoord dat hij tijdens deze reis het inzicht verwierf dat hij leed aan een gebrek aan bescheidenheid en dat dit besef hem later goed van pas kwam. In tegenstelling tot de tijd waarin hij het voorwoord schreef (1979, dus een jaar of 25 na de tocht) was er in 1955 nog weinig in kaart gebracht over het gebied. Er waren wat ruwe schetskaarten, maar verder was het blanco. In ‘79 was de wildernis al een heel eind gekrompen, in plaats van over het water te reizen zijn er er landingsbaantjes aangelegd en er wordt gebouwd, ook voor de toeristen.

Boekenkrant

De expeditie zal per boot geschieden. Vrouwen gaan niet mee, dit is een mannenaangelegenheid. Beschrijvingen van de overweldigende natuur maken een substantieel deel uit van dit reisverslag, niet dat alles geromantiseerd wordt, er is wel degelijk aandacht voor tegenslag. Het eerste stuk gaat per motorboot, het begin is nog makkelijk te bevaren; ‘s avonds kun je op het dak zitten en al mijmerend naar de sterren kijken. Keerzijde van de motorboot is dat hij zoveel deining veroorzaakt dat de kleine korjalen dreigen om te slaan wanneer er geen vaart geminderd wordt. Het is ook erg donker op de vaarweg, korjalen hebben meestal geen verlichting, wel zie je aan de wal overal lichtjes.

In Albina wordt de motorboot verruild voor zeven kleinere houten boten. De expeditie bestaat uit 36 man en er moet veel vracht mee. Wat volgt is een bijna dagelijks verslag van de tocht. Vele obstakels zullen de reis bemoeilijken. De rivieren laten zich niet eenvoudig bedwingen, vanwege de vele hoogteverschillen worden de boten vaak uit het water getild om elders weer te water gelaten te worden. Ook de auteur zal uiteindelijk de slag te pakken krijgen om deze routinehandelingen onder de knie te krijgen. Het grootste deel van de expeditie zal achterblijven in de buurt van Affisti, er wordt gewerkt aan een verbinding tussen het Marowijne-gebied en het stroomgebied van de Suriname-rivier. Voor lezers die niet alle geografische kennis paraat hebben kan dit boek een uitdaging zijn hier wat aan te veranderen. Met Google bij de hand zijn de genoemde plaatsen makkelijk op te zoeken. Plekken zoals de Tosso-kreek, de Sara-kreek en de plaats Drietabbetje zijn moeiteloos te vinden en zijn een mooie aanvulling op het boek. Het kaartje achterin het boek vind ik wat summier, had wat uitgebreider gemogen.

Eerder verschenen op Metdeneusindeboeken