"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Het einde van de rode mens

Dinsdag, 15 november, 2016

Geschreven door: Svetlana Alexijevitsj
Artikel door: Christian Jongeneel

De verschrikkelijke, betere tijd van Svetlana Alexijevitsj

[Recensie] Laat ik eerst dit zeggen: Het einde van de rode mens van Svetlana Alexijevitsj is een literaire tour de force, het resultaat van vele jaren gesprekken voeren. Alexijevitsj won terecht een Nobelprijs voor deze geschreven documentaire over bewoners van het huidige Rusland, die met haat en nostalgie terugblikken op zowel de Sovjetperiode als de daaropvolgende omwentelingen, die inmiddels in een maffiastaat uitgemond zijn.

Maar toch: ik heb me erdoorheen moeten worstelen. Daar zijn twee redenen voor. Ten eerste weet je het na een poosje wel. De mensen die Alexijevitsj spreekt zijn allemaal uniek, met hun eigen levensgeschiedenis, maar niettemin lijken hun verhalen op elkaar. Vroeger was het erg, maar je wist tenminste waar je aan toe was. Nu gaan de kapitalisten er met het geld vandoor. Mannen zuipen, vrouwen laten zich belazeren. Stalin is de man die de nazi’s verslagen heeft. Alleen in het laatste hoofdstuk, over de protesten in Minsk, gaat het over iets anders, althans tot op zekere hoogte.

Stijl

Het tweede probleem zit in de stijl. Svetlana Alexijevitsj heeft ervoor gekozen alle interviews ‘full quote’ weer te geven. Dat wil zeggen: ze laat alleen haar geïnterviewden aan het woord en voegt daar slechts minimale eigen observaties aan toe. Iedere journalist weet dat dit gaat wringen, want dan moet je je vragen in de mond van de geïnterviewde leggen. Bij vlagen komen de monologen daardoor gekunsteld over.

Boekenkrant

Daar komt bij dat Alexijevitsj een eigen, kraakheldere toon heeft. Dat is mooi – het zorgt voor eenheid in het boek – maar het betekent ook dat alle monologen min of meer dezelfde tone of voice hebben. Omdat ook de verhalen een vergelijkbare teneur hebben, gaan de individuele gespreksgenoten niet leven. Het lijkt alsof Alexijevitsj al haar personages in een malletje gestopt heeft – waarmee ze zichzelf meer een Sovjetschrijfster betoont dan ze allicht zou willen.

Eerder verschenen op http://www.christianjongeneel.nl/