"Ik heb altijd gedacht dat het Paradijs een soort bibliotheek zou zijn" - Jorge Luis Borges

Het geheim van de Mossad

Dinsdag, 19 januari, 2021

Geschreven door: Onbekend
Artikel door: Evert van der Veen

Geheime dienst

[Recensie] De ondertitel klinkt veelbelovend: Inside de meest intrigerende geheime dienst ter wereld. Onwillekeurig denk je aan beroemde films als From Russia with love uit 1963, misschien wel de beste James Bond film ooit of aan Das Leben der Anderen over de Stasi in de voormalige DDR.

Geheime spionnen, contraspionage, spannende operaties, bloedstollende achtervolgingen en ontsnappingen: dit alles bepaalt ons beeld van geheime diensten.  Dat kan ook van de Mossad worden gezegd. In 1960 werd Adolf Eichmann in Argentinië gearresteerd en ontvoerd. In 1973 werden drie leiders van de Zwarte September beweging geliquideerd en misschien wel de meest spectaculaire operatie was de bliksemaanval op de luchthaven van Entebbe in Oeganda waarbij passagiers van een gekaapt vliegtuig werden bevrijd.

De auteur van Het geheim van de Mossad hád deze en soortgelijke verhalen kunnen vertellen en eerlijk gezegd, had ik dat ook verwacht. Shabtai Shavit was directeur van de Mossad van 1989 tot 1996 en beschrijft aan de hand van gedachten in een notitieboekje vooral het functioneren van de Mossad in het licht van actuele gebeurtenissen in de afgelopen tijd. Hij doet dat op vrij zakelijke en gedegen wijze. Wie echt wil weten hoe een geheime dienst functioneert – want de werkwijze zal in andere landen niet fundamenteel anders zijn, lijkt mij – zal in dit boek een goede gids ontmoeten. De directeur blikt terug en ziet duidelijk ontwikkelingen. Waar de Mossad vroeger een ‘levenswijze’ was, is het nu een functie. Computer en technologie hebben nieuwe mogelijkheden geschapen en het werk ingrijpend veranderd. Toch ziet Shabtai Shavit dat de menselijke factor – Human Intelligence – onmisbaar blijft. Het blijft altijd mensenwerk en het zijn mensen die feiten onderzoeken en afwegingen maken. Ook terrorisme, niet-conventionele wapens en cyberoorlog hebben sinds de Tweede Wereldoorlog hun intrede gedaan en gezorgd voor nieuwe uitdagingen. Door de online communicatie is de wereld in feite een dorp geworden en bestaan er geen afstanden meer. Is alles en iedereen te vinden en dat vraagt om een nieuwe aanpak.

De directeur is trots op zijn werk: “Onze aanwezigheid in het Midden-Oosten heeft ons tot eersteklas experts gemaakt op het gebied van geschiedenis, cultuur, taal, tradities en denktrant van de Arabieren”, pag 63. Dit alles is nodig om tegenstanders te begrijpen en hun mogelijke acties tijdig te onderkennen.

Kookboeken Nieuws

Shabtai Shavit is – uiteraard – een Jood in hart en nieren maar heeft wel een open oog voor de belangen van andere landen en wat hun politiek en militair drijft. Ook onderkent hij de positie van de Palestijnen. Tegelijk is hij beducht voor het geweld van radicale moslims: “Voor iemand uit een westerse cultuur is het vrijwel onmogelijk om echt iets te begrijpen van de frustratie van radicale moslims en de haat die zij voelen voor wie geen moslim is”, pag 83. Hij probeert deze drijfveer te begrijpen, heeft oog voor allerlei achtergronden en legt die ook uit in zijn boek maar ziet tegelijk een “botsing tussen beschavingen”.

Zo komt in dit boek veel recente geschiedenis van het Midden Oosten voorbij. De toon is informatief: uiteenzetting en analyse. Dat maakt het boek wat zakelijk en droog, zeker voor wie – zoals ik – ‘spannende verhalen’ had verwacht. Meer persoonlijk is het hoofdstuk over premier Yitzhak Rabin voor wie Shabtai Shavit veel sympathie voelt en dat laat hij ook duidelijk blijken. Hij noemt hem ‘een leider’. Zijn persoonlijke relatie zorgt hier voor een andere verteltrant waardoor je als lezer echt dicht bij de moordaanslag op Rabin komt.

Shabtai Shavit is niet optimistisch over het hedendaagse Israel en spreekt over een maatschappij die op alle fronten gepolariseerd is. We zien dat tot op vandaag terug in de Israelische politiek en de korte levensduur van kabinetten. De directeur van de Mossad is “een groot voorstander van de geheime benadering van onderhandelingen”, pag 247. Geheime contacten, zorgvuldige diplomatie zijn in het Midden Oosten – maar elders evengoed uiteraard – van het grootste belang. Shabtai Shavit bepleit een regionale orde in het Midden Oosten waarin alle landen en belangengroeperingen een plaats hebben. Een loffelijk maar in de praktijk vrijwel onhaalbaar streven!

Het geheim van de Mossad is geen smeuïge spionage lectuur maar meer een gedegen beschrijving van binnenuit over de werkwijze van de Israëlische geheime dienst.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles