Staken door de eeuwen heen
[Recensie] In 1372 legden in Leiden de vollers hun werk in de lakennijverheid neer, de eerste bekende staking in de Nederlandse geschiedenis, al heette dat toen nog niet zo. Stakingshistoricus Sjaak van der Velden heeft van de 15.436 stakingen in Nederland tussen 1372 en 2019, waarbij hij terecht ook muiterijen op schepen meetelt, een representatieve selectie gemaakt. Hij hanteert acht perioden op basis van omschreven cesuren. Een ervan is 1872, toen het verbod op het gezamenlijk streven naar loonsverhoging uit het Wetboek van Strafrecht verdween; hierna steeg het aantal stakingen, zeker ook dankzij de komst van de vakbeweging. Opgenomen zijn, indien relevant, de politieke of arbeidsrechtelijke gevolgen op de langere termijn, zoals van de geheel verschillende Spoorwegstakingen van 1903 en 1943.
Het boek biedt korte en geïllustreerde beschrijvingen van 235 stakingen. Zo ontstaat een overzicht van de geschiedenis van de strijd tegen slechte behandeling en voor betere arbeidsvoorwaarden, en van stakers en hun methoden. De langste staking betreft een houtzagerij in Blokzijl, waar in 1924 voor maar liefst 843 dagen het werk werd neergelegd. Nadat de bonden de hopeloze staking hadden opgeheven, verloren alle stakers hun baan. De kortste duurde in 1926 twee minuten: het personeel van de Rotterdamsche Bankvereeniging eiste met succes de plotseling ingetrokken dertiende maand terug. Interessant is ook de eerste staking waarbij gastarbeiders waren betrokken, in 1965 in Zaandam. 57 Turkse stakers kregen een enkele reis Turkije wegens inbreuk op de openbare orde. De verbeelding van het onderwerp begint pas in 1872: toen was voor het eerst op een prent sprake van een waarschuwing tegen staken.
In 1888 zijn stakers in Almelo gefotografeerd en tussen 1888 en 1890 maakte Jan Toorop het eerste Nederlandse schilderij van een staking. Het boek lost dit op door vroegere stakingen te illustreren met afbeeldingen van het beroep van de stakers, of een anderszins gerelateerde afbeelding. Het chronologische en representatieve overzicht van stakingen en muiterijen geeft een indrukwekkend beeld van 600 jaar strijd door fabrieksarbeiders, havenarbeiders en bouwvakkers, maar ook door kantoorpersoneel, onderwijzers, ambtenaren en zelfs voetballers. Bij veel beschrijvingen staan verwijzingen naar pagina’s over vergelijkbare stakingen. Dat is nuttig, omdat de lezer dan makkelijk inzicht krijgt in de ontwikkeling van het staken in een branche. Een mooi, informatief en verrassend boek. Helaas is de beschrijving van de illustraties inconsequent. Veel hebben een uitgebreid bijschrift, maar bij (spot)prenten ontbreekt dit. De maker wordt genoemd, maar vaak niet het blad waarin de prent werd gepubliceerd, terwijl dit belangrijk is voor het begrijpen van de prent: progressieve en conservatieve bladen keken geheel anders naar stakingen. In een boek met zoveel stakingen op zoveel verschillende plekken zou een geografische index ook handig zijn.
—
Eerder verschenen in Geschiedenis Magazine
